Arrtsü nung alirtem asoshi

Bendanger den arrtsüsa alirtem anepalutsü asoshi center sorkari 1986 küm nungi tenzüka ‘Border Area Development Programme (BADP)’ ajanga sen talila agütsür terenlok mapa tapu balala inyaka arur. Aji oda, iba kasa sentong ajanga bendanger den arrtsüsa alirtem nüngdakba teyari tajung agüja terenlok mapa inyaktsütsü asoshi ano sentong tapu aika bendenloktsüogo. India nung bendanger den arrtsüsa aliba state ajak agi 17 lir aser item rongnung Nagaland densema lir, kechiyong Nagaland ya Myanmar (Burma) den arrer. Atangji, bendanger den arrtsüsa alir asünungji Pakistan ama tsükchitepa aliba kin den arrtsüsa alirtembo aiben tesama aser takoksa ajurur aser kanga nüken belemer. Aji oda, India den  Myanmar ya Pakistan ama tsükchir kin ka mesüaka, Naga yimten nüchiso bushirtem den Northeast state-tem nungi telongpur telok balala jenoka aliba ajanga arrtsülen alirtembo aiben timtem lendong ajurur. Iba amaji tanga NSCN-K o India sorkar na tsüngda yimjung lia aliba raksaba ajanga arrtsülen tensa tamajungba kümer akhi amabo mesenzüteti asen nübortem kanga timtemdagi. Iba ama tiaji metetba agi, India sorkari tang nungi ano arrtsülen alirtem nem maparen tapu balala inyaktsü sayua parnok yaritsü asoshi telemtetba agia lir. Atangji, arrtsü anasa alirtem asoshi terenlok mapa inyaktsütsü lemzükba senji arrtsü anasa aliba state ajaklen inyaktsüba atema masü saka arrtsü nungi telongzük kilometer 10 tashi nung lia aliba yimtsüngtem nung alir nübortem asoshi tamasa inyaktsütsü telatetba agia alir. Iba telemtetba ajanga arrtsü nungi kilometer 10 telongzük nung kümteta aliba yim ajak nem teyari tapu balala agütsütsü. Item teyaritem rongnung mapa tapu balala inyak sayutsü, saisapong jangradaktsütsüsa inyaktsü, yimtsüng reprangi bendangertem arutettsüsa (Rural tourism) inyaktsütsü, akhi tejen aser tongtibang tesemtem kümzüka ayutsü, tayimtsü tila anendak yanglutsü, tanü asüng adokba machine aser oset amshia alu ayimtsü sayutsü, kaketreju nung metsümeshidak yanglutsütsü aser chiyongtsü ayutsü asoshi ki yanglutsütsüba sentongtem lir. Item sentongtem mapa küma inyaktsü asoshi  Rural Development, Sports & Youth Affairs, Health & Family Welfare aser Human Resources Development nungi teshimtet purtem adentsü. Atangji, arrtsülen alirtem asoshi terenlok mapatem rongnung school lapoktsüba, mozü ki yanglutsüba, light enoktsüba  aser lenmang yanglutsüba mapatem dena lir. Item ajakji ” Non Lapsable Special Central Assistance’ tenüng nung center sorkari yoker. Atangji, tang tashi nung Nagaland asoshia iba sentong nung sen kwika lemzükja aliar yimsüsür aser ketdangsertemi metettsü. Ajisüaka, Nagaland o Myanmar na tsüngda arrtsü ser telongzük kilometer 10 nung aliba yimtsüngtem tia reprangdangra terenlok maparen aika nung tangar dang nungi talangka atsüngzüka lir. Iba sentong ya 1986 nungi tenzük süra , Nagaland-a aiben iba sentong ajanga senotsü teyari ngua terenlok mapa tajung aika inyaker asütsü. Ajisüaka, tang tashi nung arrtsülen alijak tonga orr reprangdangra arrtsü anasa aliba yimtsüngtem aika nung nübortem tenük mesaki peisasa pei timatemba purtem aika angutsü. Item nübortemji meima yimsüsür aser ketdangsertemi tang ama BADP ajanga nübortem lenmang tapu balala nung yaritsü asoshi sentong adoka inyakba mapang, kanga temulung agüja aser meima inyaktsüla. Arrtsülen alir Jammu & Kashmir, Arunachal Pradesh aser Punjab ama state 16ji yutsür, Nagaland nung alirtemi metettsüba kaji Myanmar len nungibo joko Nagaland tongnüa gari lenmang yanglua arudagi, anungji parnok denji toktepa asenokia  asen tsütsü arrtsülen alirtem ajangzüktsü asoshi terenlok mapa inyaktsütsü kanga rongdak nüngdaka kümogo.  Aji oda, Myanmar den arrtsüsa kilometer telongzük 10 nung alir asen nübortem ajak nüchi kümja asenoki yaritetra, parnok ajangzükbaji dang masü saka Myanmar nung aliba asenok adianutema ajangzüktsü. Item ajakji rajema sorkar nung alirtemi BADP nung kechi sentongtem inyaktsü asoshi agüja lir, item ajakji bushidanga ketdangsertemi anir inyaktsütsüla. Item mapatemjibo yimten mapa dang masü saka Tsüngrem mapa inyaker asütsü.