Asenoki inyaktsüsa akümer

Tang mapang tatsüka Nagaland nung alir asoshi India sorkar nungi akhi ama senotsü talubo meyokba ajanga akhidang ama angati sen kija agibo taküm alitsü kanga saaka kümdagi. Küm aika asenok kazüa chiyonga aruogo. Asenok nem jang, shini, kerosene amala nüngdaktem sen dalang agi agütsür. Atangji itemjibo tanga angur saka tanübo item dakji kija metaloker alitsüba putu masü kümogo. Aji oda, tamalenbo asen agitsü atema alu ayim nunga sorkari teyari agütsü, anungji sorkari senotsü teyari magütsüra asen agitsü asüyonga süngdonga kata matem aser süngjanglijang lua tilakata mayim. Aji oda, sorkari teyari magütsüra asen jajatsüba lenmang asenoki meyanglu. Iba amaji kima aoktsü tashi sorkar dak metaloker aliba nübortemji asenok liasü. Atangji, sorkarji nübortem nüngdak reprangtsü asoshi tentetba yimten lir. Ajisüaka, sorkarji anüngdak nungi malu mesüra ali telonglen nung madok saka anüng kübok ali tema nung aliba nübortemi akümba yimten lir. Anungji, shitakba nungbo sorkari nübortem yaritsüsa masü saka nübortemiang sorkar yaritsüsa alitsüla. Iba tangatetba nung tanga state nungbo nisung shiai pei mapa nungi aaba sen nungi shilem ka sorkar nem alimelen (income tax) agütsür aser iba sen jagi sorkari nübortem asoshi terenlok mapa inyaktsür. Iba ama state nungbo sorkari terenlok mapa inyaktsübaji sorkar sen agi masü saka pei sen agütsüba to agi inyaktsür akümer, anungji teinyakertemia ochishia inyaktsü meranger aser nübortemia sorkar inyakba mapa nung kibur küma shilem agir. Tanga state nung lenmang ajungba , light aser tzü junga aruba aser sorkari inyakba mapatem shitak topur junga inyakbaji nübortemi item madakji kibur küma anepaluba ajanga lir, kechiyong item ajakji parnoki alimelen agütsüba sen to agi inyaker ta parnoki angateta lir. Asen lima nung asenok nübortem dak iba tenla aser tangatetbaji maliba agi sorkari agütsüba teyari ajakji angati arur ama aser sorkari inyaktsüba mapatemji pi nem inyaktsür ama asenoki bilema aruogo. Aji oda, joko iba tangatetba nung asenok talangka lia aruba agi, lenmang majungyonga sorkari meinyaktsü tashibo asenoki lenmang nung long kata shia meindok, tzü pipe raksaa aliyonga mangu amai yutsü, light aser telephone yindong laoa aliyonga odang toktsü, school ki jara mali küma raksayonga pei nübo aser rongsen agi inyaktsübo tebilema mebilem. Iba ama nübortemji asenok lir. Ajisüaka, tang mapang tatsüka tsüngda sorkar ket nung sen maliba agi lenmang meyanglutsür aser akhidang agüja aruba teyari aika magütsütetter. Ibayongji timtem marem, tangbo nübortemi peisasa mulungtetter peii akok temulunger tenla saruteper gari lenmang raksaa aliba yanglubaji asen lima nung temelenshi aruba temaitsü ka asütsü. Asen lima nung temelenshi nüngdakbaji nübortemi pei lima nung terenlok mapa inyakbaji pei meyong ta angateta inyaktsü aser anepalutsübaji aji asütsü. Atangji, sorkar nungi akhi ama senotsü teyari manguba agi timatemer, saka tang asenok timatemba ya asenok asoshi tarutsü pututem atema temoatsü asütsü. Tangbo sorkar nungi teyari manguyonga asenoki alu tapu aika ayimer aser asenok senzütsü lenmang yanglur. Aji oda, mapang talangka rongsen talubo madak kecha tebilemtsü maka lia arur tangang shitakba alima nung alir amato pei mapa peisasa inyak tenzüker. Atangji, alima nung timtem aser makamait tia majuruiang shinga tajung makümer asünungji, tang Nagaland sorkari pei yimti yimdonga meyanglutet timtem maksü ajuruba tia ya ajanga nübortemi pei lima asoshi inyaktsü atema pei shilem angatetba mapang ka asütsü. Joko, nübortemi gari senzüba lenmang, school aser mozü ki, light aser telephone yindong aser yinzü ajak  sorkar meyong ta asübaji nübortem meyong ta angatetogo. Iba tangatetba nung tangbo sorkar tenzükertemji nübortem tenzükertem ta angatetogo, anungji sorkar tenzükertemia pei lima asoshi temulung agüja tenzüktsüla aser nübortemi pei lima nung sorkari kechi inyaker, itemji nübortem meyong ta angateta item rongsen madakji kibur akümtsüla aser kibur amato anepalua ajak ajungtsü asoshi inyaktsüla.