Asentenshi asü tasenkümshiba (Revival or Transformation)

– Dr. Sunep Imchen.

Asen Aori, Asentenshi tuluba ka Tsüngrem nungi meshiba mapang, taoba hapta, 1st nungi 3rd November 2017 tashi, ABAM-i ayongzüka tesüngmangtsü jangratema aser tanela temoatsü tulu ngua “Ao Kin Asentenshi” sentong agiogo. Taoba mapangtem dang nungi taküm asentenshi mapang ya balaka liasü. Kechiaser, tanela khuret lia, nisung timba arua adenbaji dang masü saka, Cable TV aser internet ajanga tonga maruteter aika jangratema reprangogo. Aji Tsüngrem temoatsü lir. Atangji, Tsüngremi asen Kin mesentok. Saka, aseni Pa O nungi pilaba agi tanü asenok okronger aser tangari mezüngmeshir ta angatetogo. Iba den külemi neburtem, tanela nung tetzüraba kanga lir ta metetogo. Tsüngrem taochi nung, ketdangser aikati nüken belem arema inyakba yong iba sentong tulu takok nguogo, asenok ajaki parnok dang peladi aser Tsüngremi parnok moajangma ta sarasademtsür.
Idaki, tanü ni iba sabang ajang lemsatepnüba aser ayongzüknübaji, Revival agiba ya teperi masü ta shinür. Asen lima temelenshi ka nüngdaker aser iba temelenshiji “Tasenkümshiba mesüra Tasenpoktetba” temelenshi ta angatetdaktsüner. Süra, “Revival” aser “Tasenkümshiba” na tsüngda tepila kechi lir?
Revival nung nisung aika Tsüngremer ain tashi jangjaa meteta akümer aser merijangsa jenti pei temenen tatokba ngur, Yisu Khristaji pei Kibur aser kümtetdakba ta agizüker. Nisungtemi temenen mapa toktsür aser aikati Tsüngremer sayatenya ain tashi pei taküm nung atalokba jangja’a meteter. Iba denji aika taneptsü angur. Iba mapang ya jangratemtsü ka lir, süngjema melitetter, mayar, metsürar, mejangtsü mapang mali, sarasadema, Tsüngrem tenüng sanga dang liner. Ano Tsüngremi kechi inyakdir ta yongyaseta aser sarasadema atar. Atangji iba mopungsemji asen lima nung dang masü saka koba tesem nungsa iba ama Revival milak adokdir item tesemtem ajak nung kesa yimyaji ataloker. Saka, iba Revival milakji tesem aika nung yakta dang remsepba oadoker. Ya kechiba?
Asenoki, iba ama Revival ji koda nüngdaker aser koba ajanga temelenshi adokdaktsür, iba temelenshibaji amungtema onüra, Revival agiba nungi, temaba jenjang kati atutsüla aser aji “Tasenkümshiba” (Transformation) ji lir. Iba ama tasenkümshiba temelenshi jenjang atongbaji tanga kechaia masü saka, Lashiba nung Tsüngrem O nendaka bushiba ajanga dang adoktsü akok. Revivalbo agi saka Tsüngrem O bushitsübo mejangra, ta süra asenok asentenshiba jenjangji temetsüdaktsü mapa ka’ang akümer aser aiben atsünga oadoker. Tsüngrem dang teyari meshia Pa O angatettsü aser iba jagi asen den kechi jembir aser Khristan taküm ka tanü alima nung koda alitsü aser Lai O sayuba amaji koda benshia aotsü, item tesayubatem angatettsü taochi meshia bushiba ajanga dang angatettsü aser akoktsü. Iba inyakyimji Tenyar Paul-i, Rom 12:2 nung, iba putu yimya ama masü saka asen mulung asentenshiba agi, asen taküm yimya melenshidakja, Pa tsüngdang kechi tajung aser tagizüktettsü aser koba Tsüngremi mulungba lir, aji asenoki metettsü aser angatettsü ta ashibaji lir.
England lima nung 18th century mapang aji ta atalok. John Wesley ajanga Asentenshi/Revival tulu adok saka pai Revival kisüngji teperi masü ta tesayuba agütsü. Iba yongji Tasenkümshiba Temelenshi tulu adokdaktsü aser ibaji, pai Lai O nung ashiba ama benshitsü sayuba ajanga liasü. England lima koba asentenshi ajanga temelenshiba adokdaktsü iba jagi par lima, Political nung, shishilembaba aser rongsen ketsüng renlokba nung aser lokti libaliro ajak nung temelenshi jenti adokdaktsü. Ochi mashi yimya, sensak tia jenjang aser iba amala lokti temenen nungi temelenshi tulu adokdakja neburtemi England lima yanglushi. John Wesley sülen anidakertem dangji Methodist pur ta aja aser England lima nung dang masü, parnoki, America lima tashi oa khuli süa jaja aser temelenshi jenti bener arudaktsü. Iba temoatsüji asenok tena agir. John Wesley miim mapaji, pai nisungtemji asentenshir dang toktsü masü saka, Yisu nütsüng chichiba kümdaktsütsü merang aser aji ta alitsü sayutet. Pai Osang Tajung (Gospel) ya kanga dang tabensa tesayuba lir ta angatet. Nisung taküm ka temenen nungi nüchi ngua kümzükbaji teperi masü ta angatet. Tanela kümzükba kisüngji masü saka, parnok mulungsentsü, temang aser parnok aliba temeket ajunga nungji temelenshi nungdaker ta pai angatet aser aji oda pai sayu. Par putu mapang nisung ishi kati pai sayuba anga’a, Lai O ji züng zünga bushia angateter, aji pei taküm nung benshitsü merangba ajanga tanü alimai iba temoatsü agir. Sayutsüngiba aser jembiba kisüng jagi meperi ta pai angatet nung, John Wesleyi neburtem yaritsü asoshi Medical dispensary ka lapok, angati züngdaktsütsü school lapok, amitsür asoshi tejenokdak ki ka yanglutsü. William Wilberforce nunger masodang, alar mayutsü indang pai jembimeso, civil aser religious freedom indang pai jembitsü tenzük aser alimai sensaker mezüngmeshiba aser parnok temeten magütsüba anema pai jembi, Pai, ang aintsü (spinning) aser sü artsüba sayutsü mapa tenzük. Temulungi maremtet nung pai, koda masü timtemer yaritsü mechi medicine azüng. Factory nung mapa inyaker koda anepalutsü aser parnok nem temeten agütsütsü indang pai jembizük. Taoba British Prime Minister, Sir David Lloyd Georgei ashiba agi küm noklang tema ka trade union lenirtemji Methodist pur tem dang liasü.
Aji oda, John Wesleyi sayutetba aser pa sülen anidakertemi alima ajak anokshia temelenshi bener arutsü. Pai sayutetba businessman ka tenung agi Samuel Plimsoll liasü, pai shishiba yima nung temelenshi tulu bener aru. Tzüyim nung rong khu bener jaja dang oset talila abenbaji tai ta pai angateta aru, kechiaser par putu mapang, rong nung shishilembatsü osettsüset tali merumerua oshia bener arudang aiben rongji tzüyim nung meküpoka sama. Kiburtembo rong aser osettemji ajak insure süa ali nung temenok angu. Saka, rongnirtem aser rong nung inyakertembo odang samadaktsü. Iba inyakyimji kanga majung ta Samueli angateta aru. Anungji pai par rong nungbo line ka asüka toktsü aser rong nung khu aben dang iba line temaji mabentsü ozüng agütsü aser külempur danga pai, yamaji inyaktsü ajungshi. Tanü tashi iba lineji rong ajak nung amshir aser iba dangji “Plimsoll mark” ta ajar. Iba ajanga tanü tashi, tzüyim nung jajar taküm jenti kümzüker.
Ano asangur chanu ka, John Wesleyi sayuba nung anitaker tenüng agi Robert Raikes liasü. Pai mapa inyakba tanurtem (working children) asoshi education agütsütsü tim ta angateta item tanurtem atema Sunday School tenzük. John Wesley tesayuba ajanga, asentenshir temelenshi adokdakja anitaker, Florence Nightingale aser Elizabeth Fry amala adoka Nursing maparen aser Jail inyakyim nung temelenshi tulu adokdaktsü. John Wesleyi tetsürjia tanela nung jenjang kesa dang ta angateta sayu aser aji oda tamangtir, Josephine Butler ama, Susan B. Anthony ama anitet. John Wesley sülen anidaker William Booth aser kinungtsü shibai tesülen Salvation Army tenzük, paibo iba tangatetba nung tetsür merijang aika par Salvation Army telok ajanga Missionary yokba otsü lir.
Item maparen tajung inyakbaji kodang British Sorkari junger ta reprangtet, item mapa ajakji ajizüka par Sorkari inyaktsü tenzük. British Yimli nung anü malur ta taoba pututem nung otsü süa jembiba aser par kin merenba tamendakdakji John Wesley ajanga Tsüngrem O asangsang nung benshitsü sayutetba ajanga liasü ta angateter. Kechiaser, pa tesayubaji, nisüng ka asentenshibaji, taküm melenshiogo ta khuli, tasenkümshiba ajanga sayutetbaji liasü aser aji Tsüngrem O asangsang nung benshitsü merangba ajanga dang adoktet.
Iba amaji 18th century mapang England lima nung temelenshi tulu adoka aoba mapang nung, France lima nunga temelenshi ka adoka liasü. Saka iba temelenshiji azü tokshiba aser tepsetba mapa, koba dang French Revolution ta alima otsüi ajar aser iba revolution nung France netsüng nebürtemi, takar, tulur aser Tsüngrem lartem (Priest) timba tepseta endok. France lima iba tensaji tejashi, mangyimba aser tajepba mapang ka liasü. England lima nunga kesaji atalok nungbo ta kanga dang shisabulu aser tetsübu tatenten tia nung liasü saka, tamajung kecha matalok. Historian J. Wesley Breadyi, ashiba agi John Wesleyi aniba asentenshi aser temelenshi adoktsü atema tasenkümshiba tesayuba ajanga England lima azü tokshiba lendong nungi kümzük. Item ajakji nisung kati, pa taküm nung Tsüngrem O ji asangsang nung benshitsü merangba aser par kin dang Tsüngremi mulungba ama alitsü sayutetba ajanga liasü. Tsüngremi iba amaji ano mapa inyakner.
Süra asenok Aor a koda? Tsüngrem dang asentenshi milakji dang maneni akhangtsü asü asen teinyaktsüa kar lir? Naga lima ajunga nung amai kenyongi Revival adokbaji 1976 küm liasü aser aji asen Ao lima nungi tenzük ta asenok ajaki meteta lir. Saka iba sülen, lia aruba asen lima tia jenjangji reprangdangra tetamatsü ka dang. Tsüngrem O jibo metetter amai saka, taküm nung aji benshitsü mebilemteter. Revivalbo küm shia agir, saka temelenshibabo mali. Tanü Laishiba denbo Ken kaket tongtibangba kümadoker, aikati Laishiba bener tekülemi aotsü mesüra teka nung amer jajatsü nema madangteter. Tanü, lanur lokti aika nung Bible study dang nungi Praise & Worship tongtibangba kümadok. Iba tangatetba jagi temelenshiji koma ka bener arutsü? Ya koda asütsü. Tanga State nung alitemi Naga lima cari lenmangtem aser asen libaliro kiojen ngur sasaseta, Naga nungerji ajak amai Khristan saka parnoki amangba amaji meliteter sülaba ta jembibaji koda? Asenoki kechi meinyaktetba agi asenok iba tia nung tangari tetlatetshitsüsa akümer? Ne dak temelenshi adoka amangdar ma? Tangar dak mereprangli, saka Na koma lir? Ni koma lir ta shisadangdi. Iba tekirak putu nung, anogoshia asenok akümlir wadang jajadang, “Yisu tanü putu nung ya aliasüa Paia kechi koma inyakla na”? ta asüngdanga asen Khristan taküm jajatsü kanga tongtibang kümogo.
Tanü aseni Tsüngrem dang asentenshi tuluba ka meshir aser aji kanga nungdak. Saka, kechi tangatetba nung iba asentenshi tulubaji nungdaker? Shisadangdi. Taoba putu ama samanir asütsü, Naga nunger ano anitsü atema mesüra tashi tawar, taka taiter pi den tokteptettsüsa aika sotettsü atema asentenshiji nungdakerba asü, Tsüngremi odang meimba, tammang tia jenjang nungi nüchi dangi anitetba yong, Pa meimba agi, taküm melenshir Yisu sülen anidaker ka ka küma aser Pai sayubatem benshitsü, koba ajanga iba tebenja aser tekirak putu nung ochishia, metsü ama liteta, tasenkümshiba ajanga, temelenshi adokdaktsüba taküm ka ka asütsüba aser tatem nung kija, kibong rangben Kotak li tongtettsüsa amangtsüba atema? Ya koda asütsü? Oh! asen Aor amangbapurtem, Tsüngrem O dangi memeyipra Arogo & Kibong ajak samatsü. Laishiba ajak züngmaa azüngbaji kanga tajung aser temulung nung Lai O rizünga ayubajia tongtibang saka, tongtibangtibaji aseni azüngba aser metetba Lai O temji koda asen taküm nung anogoshi benshidar, aji tongtibangba asütsü aser aji oda sayutsü atema Arogoi anir kanga dang khuret süa inyaktsüba aser mapang tajung alangzüktsüba mapangji tang lir. Tsüngremi asen Aor meimer aser aginer, saka aseni koda langzüktsü?
Iba ocet nung metokmeperi kar danga lira metongshia züngdaktsüner. Tsüngremi tazünger ajak Pa sentsüwangshi nung moajangma, Amen.