Election merüka magitetba aser yimsüsür tajung meshimtettetba kuli kar

~ L. Kika Pongener.

Tir Yimyim December 8 nü adok, olemsabang nung lennir P.Renthy Jamir-i züluba ocet, “Clean Election nung Putupur Auction”, tanü tensa den putepa züluogo, aser iba ocet nung o semloka nia olen kar zülusemer. Atangji yimtsüng nung putu yimsüsür-a ajakbo tamajungbo masü ako, karbo ochishir aser teindang lir. Ajisüaka ochimashir kar aliyongji ochishirtem-jia menendaktsür asunung, item atema tekümdangtsü jembir aser zülur ta nübor ajungai angatetdaktsünur. Tanü asen Naga lima nung, ochishir aser alima meimba yimsüsür tajung shimtettsü kanga sak-saka kümogo, kechiyong asen Naga nunger nütsüng nübor tulutiba nungi shir tilatiba tashi sen onsara meimer. Talisa nütsüng nübor oda toktsür, yimten yimsüsürtem aser lokti nung lennirtemi senyong aser süpokremyong pei temeden yoka achiba ajanga asen Naga lima majunger. Asen Naga lima nung kodang election arudir, yimden yimsüsüri anir nütsüng nübor ajungai, election-ji sen aadak, aayangdak lenmang tajung ka amai bilemer.
Ashiko yimtsüng kar nungbo, yimden yimsüsürtem tazüngpur nungi shir talakpur tashi jenjang ataker, Candidate-tem dang sen meshitepba otsüa alitsü akok. Aji agi nübortemi osettsüset auction asuba den atishia jembir südi ta bilemer. Aji oda, yamaji ka inyaka benshia lira, iba ama sobaliba tamajung jagi asen lima raksatsür asütsu. Ano aji dang masü, asen lima nung yimden yimsüsür teimba ka meranga alu ayimer mali, Minister, MLA, Commissioner, Secretary, Director etc. aser jila nung alir tulur taka-taitertem dak metaloker alir teimba. Aji agi putu menden yimsüsüba akang-akanga meraketa wazüka meyuteti, tulur taka-taiter kar nem yimtsüng putu menden yimsüsüba telung tashi nung teka üia amuokdaktsür aser anishidaktsütsüsa akumer.
Akhi otsula oboula nungerbo alu meranga yimer, tsük chen sünga tokoka yur, küm nungi küm tonga chiyunga-jemer yimsü asüba ajanga, shinga dak-a memetaloki, pei tangatetba nung indang-indanga ochishia yimsüsüa aru. Ibajagi par yimsüsüba putu menden akang-akanga, akhumketa, meraketa wazüka ayu. Ajisüaka, tanü putu nung yimden yimsüsürtem aser lokti lennirtem karbo taka-taiter kar kidang auso remdaka yur, teka ladaker lalashiponga senzüba, kulen khen kulen khen ta teret maliba shiruru amai senzür karbo alitsü. Aji oda, ibala ama nisung jagi yimtsung nung putu yimsüsüba menden, koba “Temeshi Menden” lir, idakji arr kettsüa menentsür. Asenoki temesünger lima aser India lima nung election agiba yayim television nung aser osang kakettem nung reprangra, election-i ayir candidate ajungai pa/lai nübor atema aser alima asoshi inyaktsüba, pa/la nükjidong, public rally aser meeting jazüker nübortem dang rasaa ashitsü, aser nübortemi candidate ajunga indang nükjidongji kanga junga angar, parnok rongnungi shiba nükla aser nükjidong tajungtiba, shiba dak alima meimba shisatsü keta lir ta ajitetdir, pa/laji shimteter. Anungji ibala ama yayim nungji election agi nungbo, asen Naga nunger-a makamaiter sensakertem, oda yimtsüng tila, nokjusanger nungi süaka, shia meteter temsüa dang lirbo election-i aitsü akoktsü.
Ajisüaka, kangasa tesasatsükaji, tanü putu nung asen Naga nunger election agiba yayim yabo yamaji masü, yimsüsütsü aser nübor lennitsu sempet tajung liaka, alima terenlok bener arutsu sempet aser mangdang tulu liaka, pa/la ket nung rongsen makara election-i aitsü makoktsü. Kechiyong asen Naga nungeri shiba dak yimsüsütsü sempet keta lir ? Shiba shimtet nung terenlok bener arutettsü aser nübor temeten nokdaka jembitettsü ? Shiba shimtet nung alima aser nübor meima yimsü asütsu ? ta masü… Saka shibai sen teimba agutsütsü ? Ano karibo MLA-baji pa süpok nung yur pai ashiba angaa anishitsüba nükjidong… ta dang angatetba, yagi ochishir yimsüsür tajung meshimtet-teter. Ajak dak alaka, kidong-kidong tsungda, kin-kin tsüngda aser mepu-mepu tsüngda nung tenükmerema arishitepba (Ism) aitdaktsuba, yagi asen Naga lima nung yimsüsür tajung meshimtet-teter. Anungji asen Naga lima tejakleni onura, alima jungnura, terenlok aginura, nübor meima yimsu südaktsünura, Candidate kwikati nübor meima election-i aitsu jangrar, parnok ajak talenba kecha meli-i election-i yitettsusa lenmang sadema sadema lapoka yutsütsüla, aser nütsüng nübor ajaki senyong pei temeden yoka achiba sobaliba tamajung ya indoktsüla.
Asenoki yimsüsürtemi asen lima meima ochishia yimsü masür-a ta, parnok anema nüngsen aika jembiaka, nübortemi candidate-tem dang sen meshi tashi nungbo, yimsüsürtemi kodanga ochishia yimsü masütsü. Kechiyong election nung sen crore-sa crore indoker, adoker külen, ano alima terenlok asoshi bilema ochishia yimsü süang ta ashiyongjia shingaia meinyaktsü, kechiaser pa/la election nung intokba sentsüh paika-to kong nungi meyipa shilangtsü ??? Anungji alima jungnura nübortemi election nung candidate-tem dang sen memeshitsüla, kin-kidonga mapitsüla, tulu-tila mebendangtsüla, ajisüaka ochishir nübor meimba nisung shimtettsüla. Yimtsüng nung yimsüsür tatartemji yimtsüng level nung Legislators amai lir (Grass-root level Legislators).
Anungji State Assembly nung Legislators MLA-tem asüngteta merüktettsü atemaji, tamasa yimtsüng level nung Tatar-temji (Grass-root level Legislators) asüngteta merüktettsüla. Yimtsüng level nung Tatar-temi akümba “Putu Menden” nung ochimashi (Corruption) tenzükba jagi, State Assembly nung ochimashi (Corruption) alitsüsa akümer. Anungji Minister & MLA-temi ochishia yimsü südaktsünura, yimtsüng “Putu Menden” nung Tatartemi süpokrem magi-i ochishia inyaktsüla. Aser ano Candidate shiba südir süaka pa/lai election-i aiba ya senotsü bushiba shisaluyim (Business) mapa ka amai mangatettsüla. Election-i yir adoker senotsü bendena takar küma alitsüba nükjidong nung election-i maitsüla. Ajisüaka, nü shisatsü, nübo, mapang aser rongsen ajak agi nübur tenzüktsü nükjidong yur election-i aitsüla. Aser candidate ajaki, na MLA & Minister akümbaji, nübor madak tashi amshitsüba atema masü, saka nübor tenzüktsüba atema, ta angatettsüla. Ajak dak alaka, MLA & Minister-temi pa/la nem vote meinoktsür, sorkar tenzükertem transfer yokba aser promotion soita ayuba yamala tashiyim mapa meinyaktsüla.Yamala inyakba yimsüsür dangji “Fair & Free Election” anemer ta ajatsü.
Ajioda, yimsüsür ka dangi MLA & Minister kümer külena, nübortem nü dangi mashi mapang nung arutettsüsa na alitsüla, mashi mapang nung nü den jembitettsüla, mashi mapang nung na ajurua khuret lemsateptettsüsa nai mapang agütsütsüla, kechiyong naji joko nübor meyonger ka ta nai metettsüla. Ajioda, Naga nunger nübortemi terenlok aginura, tang election agiba yayim ya melenshitsü mapang tongja tongogo. Ajak dak alaka, asenok nübortemi, Candidate shiba MLA ka asütsü shimmer yokdir, Assembly nung ola madoki tebang shibanger amentsüba nisung meyoktsüla, saka pei Constituency aser alima terenlok asoshi raktepa Assembly nung nokdaker shilem agia jembitettsüba nisung shimteter yoktsüla. Asen lima terenlok asoshi Delhi-i orr fund meshia bener arutettsüba takotet chirapera nisung shimteter yoktsüla. Ano election mapang Candidate shiba südir süaka par ki dak alaka kimen balaka mesemteta mayutsüla, senotsü alemba, yi aser temesepba chiyungtsü taluposa amshiba, longso-longbena benjongtepba, kilen ayua shijep alemba, yamala mapaji khenyongi mebenshitsüla. Election nung sensopur süaka bendanglen alir yimdaki arua vote agütsüba ya nokdangtsüla. Kokrabangla kecha yimtsüngia pur-bendanger election matem tashi mashi-mashi arutsü memelatsüla (Election-i ayir candidate campassing dak alaka). Ajioda yimtsüng shia putu mendeni temzüng-ozüng takang yanglur azüoktsüla, aser yimsüsürtemi dang masü, Arogo tenzükertem aser tongtibangsa lanurtem aser kaketshirtem-i nungita yariteptsüla. Aji oda, tang shiyonga aruba amaji inyaktet asübo asen lima ya balaka renloktsü, aser ochishir teindang aser alima meimer yimsüsür tajung shimtetla ta bilemer.
Akokba tashi election nung Candidate shiba südir süaka senotsü kangabo meintoki adokdaktsütsü merangtsüla, oda akok asübo nübortemi jangotsü aser senotsü pei pei akok angati tenla sarutepa yaritepa adokdaktsü nungbo kanga jungla. Anungji asen Naga nungeri tang election agiba aser yimsüsür shimtetba yayim ya melenshitetra aser Candidate-tem dang senotsü jenjang ataker meshitepba sobaliba ya indoktetra, kechi kodaser asen lima majungtsü, aser yimsüsürtemi kodaser ochishia yimsü masütsü. Asenoki election mongpu shia election merükteta agitsü (Clean election) indang kanga süoki ia jembir aser ayimoktsür, saka khen danga mapa küma inyakba mangur. Anungji tang aruyaa aliba election yabo, NBCC, ABAM, aser kaketshirtemi yimyim ayimoktsüba ama “Clean Election” ya asangsang nung atalokdaktsüdi ta ayongzüker.