Kidangi Ajar – Naga Nunger Anogomung, 10 January 2018

Naga nunger nija otsü ya kanga dang tobur tajung aser mera taket lir. Iba ya tasen yimsoshiba (modern civilisation) mebushitet aliba mapang atena lua tera yanga lir. Aji asünung, nisung dak atalokba otsürenji taküm. Yamaji, Naga nunger otsüren indang tanelajia taküm lir.
Naga Anogo ya Naga nungeri tesüiba tansütsü aser yiprutem ajangteta aruba kuli nungi adokba lir. Mataloktsütem aser tansütsütem ajanga asenok tajungba aser tapet nübur kümdaktsüogo. Item tetendangba ajak ajangteter tanü idaki noktaktsü koda tesüngmangtsü. Timtem ajangshia kümteta aruba jagi ajemaludaktsür. Ibai Naga nunger asoshi nüngo oset ka teka nung amoktsüba medem. Atangji, iba ya lokti-liba sentsü lashia reprangtettsü akokba ka amai: koba ayak tateper jenti agi atep-tanur aser tain, tetsür aser tebur, tembartem aser kidangtsürtemi.
Naga nunger Anogomung yagi tesüiba mapa akangshidaktsür – tila ka dang inyak amai süaka asen tsüraburtemi tasü ita noktak. Naga nunger meimba yong parnoki temulungtetba takang ayu. Parnoki aroka apidangtetba ajanga tanü aseni kecha akia malizüktetba Naga nunger otsüren nung asenoki tajangzük angur. Tatalokba otsütemji reprangdangra mapa tila ka tenzükba nungi asadangtsü makokba lenmangtem nung alimaji melenshidaktsüba tatishitsütem agi sunga lir.
Naga Anogo amongba ajanga ya shinür: oda asenoki takok angubatem nung shisa ka-a ajemdaker – Naga nunger otsüren ya aruk meyong, aser sobaliba ka kümteta motetrabang – asenoki takok anguba tem ya tamakok ta züngshitsüla. Asenoki asen nübur tajeba angashioko. Parnoki kidang nungi talangka pila-a or amang tamangtiba nung lia asenok dangi ola yok. Tanü asenok mulungtanga kidangi shilanger. Naga nunger ya ka dang ta mangateti pei-sasa prokshirabang asenok rema aotsü lenmangang lapoktsür ta tanu asenoki asangsang nung apiteter. Naga Anogo amongba yagi, onok ya ka dang ta asüba sobaliba ka Naga nunger dak akangshia adokdaktsür. Tongtipangsa, Naga nunger tem tsüngdaji artsüdang kecha mali ta ajak tangatetba nung yua mapa inyakbaji ojen aotsü. Naga Anogo amongba ajanga temelenshi bener arutsü asoshi lokti-liba aser lokti lipoküm oshi tasen ka yanglur. Naga Anogo ya Forum for Naga Reconciliation (FNR) meyong masü. Iba ya Naga nunger ajak meyong lir.
Naga Anogo yagi Naga nungerji parnok indang zülutsürtemi züluba ama masü ta metetdaktsür, tezülur shirnok dang Paul T. Zaleza, African historiani “Premier Colonial Science” ta jatsüa lir. Dangari angatetba aser zülutsüba nung Naga nungerji “atsüngzüka aliba kin” aser “mezüng tia nung dang alirtem” ta jatsüa lir. Tanu Naga nunger rongnung joko kodanga memelenshiba inyakyim aser otsüren nung dang ameter malitsüba temulongtetba ka kanga nüngdaka kümoko. Atangji, tangatetba aser shisatsü tasen ka adoka akumtet jenjang temeten kati onür. Ibaji tangar shinga temeten jenjang raksaja meyimpanga inyakba ka masütsü. Pei tata akumtet jenjang temeten ya Naga nungeri dang aginuba ka masü. Saka iba teyongyaba nukjitong tongnüba ya bo meimchir dak mezüngyongi enoka yanglua lir. Iba ya koktettsü asoshi ajak ayimjema aser meteta arüba tangatetba ka Naga nunger ajak dak alitsü nüngdaker. Iba tangatetba nung, Naga Anogo ya tesüiba otsüren nung dang ameter rangloka aliba mulungsentsü nungi meyipba anogo. Iba ya ajanga Naga nungertem tsüngdaji bendangtsüsa telemsa kecha mali ta jangjashitsür. Yamaji, asenok asen meyong jangjayak (identity) akangshir, aser asen kija aser Naga nunger lokti otsüren nung temulung lemtetba metetdakja akangshidaktsür.
Tanü asenoki asen lanur dak rangloker. Pei sobaliba nung dang rembanger aliba tashi aser meima aliba rongsen-shisatsü amshitsü tashi agütsünür. Iba ya inyaktettsü asoshi asen tebilembatem melenshitsü nüngdaker. Naga Anogo ajanga tesüiba dang külemba agi alar süia aliba toktsütsü mezung mera merar. Asen lanurten asoshi lenmangtem sadema lapoktsütsüla. Asen lima tarutsü tia amettsü aser yanglutsü asoshi lanur mulungjang aser tekolok nem asenoki lenmangtemji lapoktsüdi.

– Rev. Dr. Wati Aier, Convener, Forum for Naga Reconciliation
(A translation of Dr. Wati’s speech on Naga Day)