“Lia lia lirep aser lia lia litet “

  ~ L.Kika Pongener.

Aor otsüla-aboula nungeri shin o jembia aruba kanga tongtipang olong ka, “Lia lia lirep aser lia lia litet”. Iba denji mesüktepa, “Hon mi nung ronga-ronga teperangba teperangba rongtet” ta jembir. Küm metsü-semer shi ka süia ogo, asen Naga lima nung Congress party sorkar-i term asemben-pezüben tashi ka kanga wangshi-wangshia meren-merena yimsü süa aruba asenoki ajangshia aruogo. Ajisüaka, Congress party yimsüsübaji kodakirnaka ser laoa-adokba, tanü tashi mesakteter. Nagaland state nung dang masü, Centre nunga Congress party kanga tashi-ita yimsüsüa arur, tang term nung yabo kangasa mejungi tamakok anguba ajangshia aruogo. Ashiko political yipro-mepong tesashi ka ona atsüng-akhangshia longjemshir meranga mapa meinyakra, ano mapang tatsükabo mesaktettsü ama reprangteter. Kangasa tesasatsükaji, taoba election nung Congress ticket nungi adoker Legislatortemi-ang süng pei party toktsür tanga party nung adenba ajanga Congress party asoshi tamakok aser tapok tulu ka pahdaktsüogo. Atangji, nübortemi Congress sorkar yimsüsüba agi laktet asü masü’ar taoba küm ishika tejaklen General election nung tamamangtsüka NPF-i aniba DAN sorkar nem term asemben tashi atong-atonga yimsü asütsü tashi asen Naga nunger nübortemi maongka agütsü. Ajiser NPF-i aniba DAN sorkari yimsüsüa arur, tang term nungbo nübortemi yimlaba ama mesüi, oda chiyungtsü tajung chir-mechima langpang sünga mola-moshia chiyungang ta ser toktsü sernung, pei sasa akodoka-adokba ama aser temoatsü agi alak ama tensa tia anaben-asemben tashi ajurua aruogo.
Tanga Political party ajanga timtem agütsüa atsüngdoktsü merangba agia masü, Centre sorkar nungi tashi agütsüa atsüngdoktsü merangba agia masü, kechiyong DAN sorkarji NDA sorkar den tesendaktep (alliance) asünung, iba ama mapang tajung nung ya terenlok mapa inyaktsü maongka tajung-a ta kanga temulong agütsüa meranga inyaktsü melena, parnok o parnok na tsüngda nung-ang, kar tekolak menden agi tenük masüng centre nung minister menden penbua aji arishir, kar tekolak menden raktepa arishiteper, kar minister menden tajungba tajungba penbua arishir ta, parnok o parnok na tsüngda nung telok-telok lemsar arishitepdang, tang term küm pongu nung yabo terenlok mapa ya-a ta meinyakteti süidaktsüogo. Ano sorkar nung dang masü, party worker-tem tsüngda nunga, Tsüngen tetsütilai koleni anidir techanula-a iba tsüngsü nungji jajar asünung, party workertem-a telok telok lemsar “An tebong noksa” (Symbol) agi raktepa court nungang case agiteptsü tenzük. Ajiser, ano Court nungi tatempang obendang magütsüi lia, parnok sasep nung ka küma longjemogo ta sangdongba osang ngur, nübortem kanga mangmangtepogo.
Ashiko court nungi obendang shidak agütsü nungbo, karbo tatar menden toktsür aluba dang masü, electioni aitsü-a tetsükdaktsü ajurutsü tsübuba agi asü masü’ar tesüngmangtsüka polotepogo. Ajisüaka, kangasa tesasatsükaji, sorkar telung nung parnok tsüngda anaben-asemben tashi telok-telok lemsar arishitepa senzütepdang, küm pongu terenlok mapa ya-a ta meinyakteti süidaktsübaji alima aser nübortem asoshi kangasa takoksa tulu lir. Tang küm pongu term tsüngda nung yimsüsürtem kar Kaziranga Forest nung, kar Resort nung aser kar Hotel nung monga kazütepdang, sorkar rongsen aser parnok pei pei nuja rongsen sen lakh/crore kwika indoker alitsü…??? Item rongsen ajakji asen Naga nunger rongsen masü no ??? Item rongsen jagi terenlok mapa kodaka inyaker lila…???
Anungji yimsüsür shir südir süaka, putu songtema aseni dang yimsüsüba tashi-ji ammer malitsü, nübori tetibo asen nem maongka magütsütsü, anungji asen nem maongka agütsüba mapang nungji akok tashi nübor aser alima meima yimsü asütsüla. Yimsüsür shir südir süaka, shi-a asen chinür, ango-a asen chinür ta asüba shisatsü malitsüla. Ajiser tanü party ka nung, ano asüngbo telok tanga ka nung ta, teret majang pei ajungtsü arishia senzütepdang, terenlok mapa mapang nung meinyakteti term süitemdaktsübaji nübortem ajaki kanga sasaseta nemjemer. Anungji yimsüsür shiba südir süaka, pei amenba yimsüsüba menden, pei sasa mezüngmeshi mesüi, nübortemi akümtsübutsüsa akümketa meraketa wazüka ayutsüla. Yimsüsür ajungai alima dang junglibo aser nübor dang jungrabang, ni-ang takoksa aremdi ta shitettsüla. Temalen shisemba ama Congress party-i term anaben-asemben tashi kanga meren-merena wangshi-wangshia yimsüsüa arur, tanübo Assembly nung opposition bench-a süng makatsüsa akümbaji, Congress Party nung lennirtem majungba agi asü ??? Nübortemi Congress party dak tanang mechitettsüsa inyakyim majung asü ??? Mesüra Congress sorkar-i yimsü asüdang nübori maginutsüsa yimsü süa aru asü…??? Mesüra Party inyakyim-bo junger sernung nübortemi laktet’ar khen kanga junga meyipa reprangshitsüla, kechiyong Congress party ya lia lia kanga tashi-maiti lirepogo. Ano tang mapang ya nübortemi NPF party aser DAN sorkar atema tetendangba aser shisadangba mapang ka lir, kechiyong tang ruling sorkar yimsü tesüdak mapang, election agitsü anogo ishika dang lia, MLA karbo party toktsür tanga party-i aotsüsa mulongtetbaji aji kechiba…??? ta nübortem süngmangteper…!!! ??? Aji oda, NPF Party aser DAN sorkar ya-a parnok sasa lia lia lirepa-dokogo.
Sorkar-a süang, Political Party-a süang, Yimden-a süang, Arogo-a süang aser kechi Telok südir süang, yimsüsür aser lennir kari tenzüka-tenzüka tajungba tenzükteter, aser lennir kari inyaka-inyaka tamajungba inyakteter, ano lennir kar mapang lia lia terenlokba aser telongjemba ta liteter, saka lennir kar mapangbo lia lia meputepba aser melongjemba ta lireper. Koba telok nung südir süang, asen mapaji tajung süaka, tamajung süaka kenübo yimjak nung jungkai adoktsü, anungji yimsüsür aser lennir ajaki kanga kümdanga tenzüktsüla. Asen lennisüba mapang yimden, arogo aser lokti nung telemsa madoktsüsa ajak tsütsü tejak shitsür ozü par ta mebendangi kanga shisa kaa anitsüla. Sorkar, yimden, arogo aser lokti ajungaji putu songtema na aser ni lennir masütsü, anungji asen lennisüba mapang, putu aika tarak mesamatsüsa aser mamatettsüsa tansütsü aser tashishitsü aketba mapa masü, saka putu aika asoshi tatishitsü nungo mapa tajung inyaka toktsütsüla. Aji oda, aseni inyakba mapa nung alima nübori süngjang tajung ongzüka achitsüsa lennir ajaki mapa tajung inyaka toktsütsüla. Kodang alima kar nung lendong atalokdir, nisung kar tasü-tait shisangtsü, saka nisung karbo tasü-mait nübo majung-ang shisangtsü. Kodang alima kar nung ayawara tako arudir, kibong kar taka-tait shisangtsü, saka kibong karbo makamait sensak tali-ang shisangtsü.
Ano kodang yimden, arogo, aser lokti nung, ken o temerang aser ken o tasak arudir, mesüra nübor tsüngda meputepi telemsa adokdir, mesüra kenbang-obang mapu mangatettep adokdir, idangji lennir karbo tashitemetet shisangtsü, saka lennir karbo mashi-malu aser mashi-memetet tali-ang shisangtsü. Ken mapang ka nung Azümongshi o Küra na alizüng ka yur shibai tama tongdir ta arishiteptsü züngzüktep. Azümongshi lai khenyongi tsüngi-tsüngperet ama kara-karaa asemtsü tenzük, saka Küra lai tanem-tanemi meilungi apuso. Kodang Azümongshi lai Küra laji tesülen talangka pilar meilungi jajaa aruyaa angu, idangji Azümongshi lai kanga asüküma, atalaa, sensamasaa menütsüa reprang, ajiser Küra la jagi meneptsü masüji ta ser asüküma bilema, lenmang tom nung khen amoua oa ayipjanga mejang, saka la memeteti nangnanga mejangba mapang nung, Küra la jagi ajateter alizüng tonger liasü. Azümongshi lai kara-karaa asemtsü koka liaka, la dak asüküm jakla adenba ajanga mapang shidak nung alizüng metongtet tamakok angu. Küra lai meilungi jajayongjia la dak ajemalu tesüngjem shisatsü adenba ajanga alizüng tongtet aser takok angu. Asüküm, ngasangadem aser langkotem shisatsü agi kodanga mapa kecha nunga takok mangutsü ta tena mapa ajanga lesson angur. Sorkar, Yimden, Arogo aser kechi Lokti nung südir süang, lennir ajaki kechi sentong atongdir atong-aka, lokti terenlok akatsü, lokti tejakleni aotsü aser arok külem ajungtsü aser longjema alitsüba sentong dang atongtsüla. Lokti ka nungji teti asen dang kibur asütsü, lennisüba mapatong ajunga pei nuja meyong ama azübanger ayutsü, temsua aliyongjia aseni maginürtembo shinga maitdaktsütsü aser mayutsü ta… lennir shingaia mezümeküm masütsüla. Kechiyong koba lokti nung tenükmeremtep, tsükchitep aser tarishitep tali lidir, iba lokti nungji kodanga sünepa longjema malitsü. Ajiser asen lennisüba nung nütsüng nübortemi tanang mechitettsü aser manidaknütsü. Anungji yimden, arogo aser lokti ajak nung lennir shir südir süang, lokti menen khuret, kensü-osü aser nüngmen asen taküm aser kibong dak mekaotsüsa, kanga dang aden-dena tsüremseta kümdanga tenzüktsüla. Sorkar, yimden, arogo aser loktiliba, tenzükba ajak nung, shirnoki ajemalua tila kümer, takoksa arema aser talangka aremzüka, tarutsü tia indang shisadanga bilemdanga, mapa ajak inyakdir, kenü anogo tamakok anguyongjia, kenübo takok angutsü. Ajisüaka, shiri tangar mezüngoki mezüngmeshia tashi amshia kecha tebilemdang maka, tanü ajung asaa aser takok asaa inyakdir, kenü takok anguyongjia, kenü anogo-bo tamakok, takoksa, tetsükdaktsü aser maaksü ajurutsü. Otsüla-oboula nungeri “Pokpo Ozü yimyim” ama ta jembir, Pokpo-lai “Ooooh…mangra…mang-ang…sangwara…sangwa-ang niii…” ta ayim. Anungji alijak nung aliba ayazüba shiruru kati-a Pokpo-la yimyim jagi temulong masü. Saka Chenpongno Ozü laibo yamai ayim….”Ooooh…mangli…sangwali ta süang niii….” ta ayim. Anungji Chenpongno Ozü-la yimyim-ji alijak nung aliba ayazüba shiruru ajungai temulong chia pelaa agizük-a… ta shin o ka otsüla-oboula nungeri jembia aru. Alima ya melentepa aliba lima ka lir, ashiko teti-bo asen takoker masütsü, anungji lennir shir südir süaka, tanü takok asaa masü tarutsü indang bilema anitsü aser tenzüktsü kangasa tongtipang lir.
Temeim asen Naga nunger yimsüsürtem, yimden, arogo aser lokti lennirtem, asenoki lia lia lirepba Sorkar, Yimden, Arogo aser Lokti ka masü, saka lia lia litetba Sorkar, Yimden, Arogo aser Lokti ka küma yangludi. Asen Sorkar, Yimden, Arogo aser Lokti nung lemtetba ajak, kanga arok-aroka shisadanga telemtetba agidi, aser sentong ajak kanga junga shisadanger dang atongdi. Asen lennisüba mapang lemtetba aser inyakba mapa ajungaji tarutsü nung tetsükdaktsü malutsüsa, tarutsü lanur putu-ia junger ta shitettsüsa mapa tajung inyaka toktsüdi, ta iba ocet ajanga tazüngertem ajak ayongzüker.