Meimchir aser Süngolio

–  Mrs. Meyisongla Rtd. Dy. Director Ng. Nagaland

(Taoba adok nungi…)
India nong mozü tajong dena alipa naro, ayi aser süngtonglitong tapo aika lir. Idemji meteta tsünüa mozü ama achi nongpo nüpurdem meshirangi anema alitsü akuktsü ta tepilempa nong central sorkari sen teperi aküja tekolok balala nem ipa training nong central sorkari sen teperi aküja telok balala nem ipa training tajong akütsütsü sentung yanglo. Ipa atema India nong ministry of Health and Family Welfare-i, UNICEF aser WHO yaritepa “Manual for community health worker”. Kaket ka adok. Idem rongnong Auxilliary Nurse Midwifery/Female Health Workers telok ya tajongtepa asütsü da rebrangteta, ipa kaketji ANMS/ FHWS training schools tem nong angati agütsü. Nia parnok desayur ka ama sayua aru. Studentdem anir yimtsüng sema ipa süngolio, naro aser ayi nong taneptsü alipa intang tesayupa lessondem aküja senzütang yimdaklirdemi kanga jangrapranga angazüka penshia aotsü meranger. 1980, küm Community Health Nursing Course akitsü atema ni Atlanta USA-i ao yangji class room kinük kinük nong ayitong eg. Waro yisü, longsokorok aser sanglem ama marok telala nong temer yoa alipa ni ango. Idem ayitongdem ayopa yai class room mayar or tepur jonga mangor, sür kejiba ayur ta ni Linda Spencer Programme Director tang asüngtang lai kü tang yamai langzü – idem ayitong tiladipa ya Tsüngremi yanglo aser asenoki idemi anepalopa nong tajangzük tulu lir. Kejiyong idem dak taneptsü mozü dena lir, ipai ajanga Tsüngremi meimjerdem nem pa temeim sempet akütsüpa lir ta ashi, ni ipa nongi lesson tulo ngoa liasü.
Anoh 1984, küm Community Health study atema Darwin, Austrila-i ao. Field experience atema parnoki ni Golbourn aser Croker’s asedkong dem sema anir senzü. Idem asedkongdem nong aborigin nisungdem alir. Ipia South West pacific ocean nong lir. Ashipa aki Northern territory nong aborigin dem ajak aki 20,000 shi lir ta prnokisa ashi. Parnok ya Lungpuk nong tang lia liasüpa, parnoki alu mayimer, atsü mayur, kiset shiruro keja memesür, saka tzü nong ber, ango aser tzü shiruro tang, aser arem nong Nashi, Bongzü, Shihtsü, mesü tang pua chia alir. Ni Doctorba aser nurse dang kejiba parnok dang kiset shiruro metsühtsü aser atsü nong aonsotsü tsünüa mehikar ta ashi nong parnoki kodanga mangatsü, pudosa pudo yamai dang lia aruji mangatsü, anungji parnok dang “BUSH FOOD” arem nong pasasa meyipa süngolio aser süngpen liben tachila tang boshia pentena achitsü sayur, eg Sanglem, Asang, Waro Yesü, Nayang etc idem idang zülopa kaket kar kü nem akütsü aser ipaji ni atema lesso dulo liasü.
Asenoki chiyongtsü achipaji asenoki chinüpa chiyongtsüdem tang chira aser mechinüpa chiyongtsübo mechira asenok temang tenüktelen ajak nong temtem dulo adoktsü anungji anema alitsü atema asen temangi nüngtakpa chiyongtsü dem dang chiyongtsüla, süngolio aser süngjang lijangdem dsaszük shidak anügo shia achitsüla. Shirurodem tempakati süngoliotang achir. Idem rongnonga Napongipo anügo nong süngolio 50 dak tali achir. Tasen, tapak, takuh, taya ajak achir ipajaki Napong shih aser mamatzüsa demang atema tajongpa idem shihruro nongi asenoki angazüktsü lesson aika lir.
Asenoki ya metetti. Mozü ya shiranger atema tang nüngdaker.
Shiranga Doctor tangi oa teputep mozü akitsüla. Meshirangra Doctor tangi aotsü nüngtak matoker. Süngolio, aser süngjanglijang aki peria chira, tzü beria jimra aser chiyongtsü tasazük shitak, mapang shitak nong chiyongra asenok anema alitsü.
Ministry of Healing nong inyaker Ellen G. Whitei O kar yamai 1899 küm shia lir.
Tsüngremi süngpenlipen aser süngolio dem tak tashidakdem noktangtsü tashih akütsü.
(The Lord God has provided antidotes for diseases in simple plants)
Nisong shiai ipa yimya, tzü, mipong aser süngolio ajanga taneptsü akutsüpaji metettsüla aser amshitsüla.
(Every person should have knowledge of natures remedial agencies and how to apply them)
Süngolio tila teri aser süngra koba nong taneptsü lir, ipai kipong shia metita amshitsüla aser Doctor ajatsü menüngtaktsü.
(There are simple herbs and roots that every family may use for themselves and need not call a physician)
Ternü asoshi tenzükerdem atitangang, tachitsü süngolia aser tajemtsü tzü kua Daniel 1:12.
Ajiang alima ajak nong alipa metsüh atangpa süngolio ajak aser süngdong ajak keji nong metsüjang atangpa süngjang lir ni nenok nem akütsür, nenok asoshi aji chiyongtsü alitsü. Lipok 1:29.
CHEROKEE NUNGER OTSÜ
Cherokee nunger Appalachian tenem nung alirtemi süngdonglidongtemji parnok tembar tajung ka ama meima amshir aser wazüka ayur. Mapang talangka ogo, par tar nunger otsü nung ashiba agi mapang ka nung India nungertem nütsüng kanga renloka aküm. Parnok taküm mesütsü meji shiruru aika tepseta achi. Arem nung shirurutem kanga ajema aküm aser parnok kanga tsübutep. Anungji shirurutem ajak tuluba nungi tilaba metepperutsü tashi ayongzüker senden tuluka amen. Iba senden nung yamai jembia ‘o’ renem. Meimchirtemi shirurutem dak taochi makai tepseter/kaseter aser joko shiruru nütsüng kanga ajema kümogo. Anungji, shirurutemia parnok dang temeim mesayutsüla. Shiruru tuluba nungi tilatipa tashi agii meimchirtem dak tashidak tamajung kaka agütsütsüla aser parnok taküm alitsü atema meimchir azü ajemtsüla, aji mulunger asü memulunger ta tanishibai asüngdang dang ajaki aji tebilemba tajung molunger ta shia ozüng/temzüng takang ka yanglu. Aser parnok ajaki meimchir dak tashidak tamajung kaka agi tongdaktsü. Itemhi azüi-Rabbies, Merilai- (Malaria) Ramen, Mangahi-Dysentry, aser Saktsü pokshi, Azüpongi-Koya nongi ‘Plague aser Atsük-i ‘Typhoid’ amala tashidaktem liasü aser item jagi meimchir aika asü, mesüi taküm alirtema azü mait aser tashimait aküm. Joko alima azüngazünga aküm. Idangji süngdonglidong süngpenlipen, ayi (grasses) aser narotema senden tuluka jatep aser ya koda asütsü meimchirtem aser shirurutem tsüngda tsükchitep tuluka adokogo. Tamasa meimchirtemi shirurutem aika kaseta achi nung shirurutema kanga jashitep aser parnok ajak kanga tsübutep nung parnoki senden tuluka lia joko parnoki meimchirtem dang temeim mesayutsü saka parnok shia tashidak tamajung kaka agütsütsü renema yamaji inyaker. Iba jagi meimchir jenti süogo aser aika tashidak tapu tapu agi shirangdagi, joko alima nung temenungratsü kechamaket aser jangratemtsü kecha meketi kümogo. Yamai dangsa ora meimchirtem ajak süma adoktsü, arung nenoki mulungra asenok ajaki parnok nem taneptsü mozü kaka agütsüdi, aser shirurutem nema chiyongtsü agütsüdi aser asenoki meimchir o shirurutem tsüngda yimjung yanglutsüdi koda, ta ashidang parnok ajaki mulunga agizük. Panü nung jagi süngolio, süngpenlipen, süngdonglidong aser narotem nungi chiyongtsü aser taneptsü mozü aika angu. Aser itemi meteta achirtembo meshirangi anema alitsü.
Meimchirtem süngdong, ayi, naro süngpenlipin aser süngra nungi akümbok, ki, mopong, mozü, chiyongtsü, aser furniture angur. Iba dak alaka meimchir nüngdak ajak angur. Shirurudema chiyongtsü angur. Iba jagi tangar tashitemetetertemi shiruru tapu ajak kanga meima anepalur, aser süngdonglidong, naro aser süngpenlipen ajak anepalua tsünür aser item ajak nungi tajangzük jenti angur. Nie kechiba ipa indangi yamai aroka zülur süra asen Aotsür Aor aser Naga nungertemi shirurutem kanga meima anepaludaktsünür aser süngdonglidong, naro aser süngpenlipen ya ajak meimchirtem den tesendaktep aser teyaritep tulu aliba angateta Greek aser Roman nunger memenepaka-parnok nungi lesson tulu angazükdaktsünüba agi zülur. Shiruru meima amshitsüla, shi achitsü kecha atema dang masü.