Meimchir aser Sungolio

–  Mrs. Meyisongla Rtd. Dy. Director Ng. Nagaland.

Ali puker meimchir sobaliba arudang parnok peisasa tzünglu, anü, mopong tatsük temokong ajak ajorua yang nung jagi kümzüka lia aotsü merang. Parnok aika aji metizükteti asü. Mesüi alirtemi pei taküm jenoktsü asoshi süngtonglidong kübok, mesüra ki yanglua yangji aküm agia ali. süngtonglidong nungi chiyongtsü, süoshi aser nüngdakba oset ajak yanglua amshia aru. Iba dak alaka taneptsü mozü, miim mozü, tepuatsü (charm) mozü yanglua amshi.
Akki nisungtem shirang dang arasentsür aser aresenertemi süngolio mozü amshia shiranger yaria taneptsü agütsü. Parnok miim mozü, tepuatsü mozü aser taneptsü mozü ajak süngolio nungi agizüka amshia aru. Tatishitsü agi, Chinasangbai Ediben-Puaba ama. Arem nung itemji reprangoka aser wazüka ayu. Item mozü shiranger aneptsüba nung dang amshi masü arasentsür mapatem nunga amshia aru aser karibo tanüa yamala mapatung (tepuatsü aser black-magic) nung amshipa meteter. Item süngolia mozü parnoki meyimshia (Secretly) shinga, nema memetetdaktsüi amshiba agi asenok parnok nongibo kecha ya-a taka mangazük.
Greek, Roman, China aser India nungertemi item süngolio mozü küm meyirijang aika tejaklen nungi amshia aru aser parnok mapatemji kaket keno nung zülua toktsü. Item kaketdem nungi asenoki angazüktsü akoker, Mexican – India nungertemi B.C 4000 tejaklen cactus naro “Peyote” ya tashidak aika asoshi amshiba sayur. Akhidang Babylon aser Sumeria lima nung lasüng, biaz aser dhania kanga sapua amshipa angur. Sixteenth Century B.C mapang nung Ejip nunger tashi temeteter nisungtemi züluba kaket “Ebers papyers” nng mezüngpupa medical Text book nung ashiba akhi ali (mud) agi amtsük ama yanglur komo nung, maloka yutsü aser komoji yakta anepba indang shia lir. Tanü asüng scientist-temi ngutetba, ali nung penicillin nung aliba ama mesen tepsetsü tashi ka lir. Koba tenük kisüng agi angutsü makokba taküm aliba mesen (Microrganisms) jenti lir, koba nung komo aneptsü tashih keta lir ta ashir. Item nungi mozü yanglua amshir. Phylosopherdemi ayi naro sunglio tendanga item nungi mozü yanglua amshia aru. Itemji tachitsü koma, tasen, tako, taya mesüra tanang tendanga, kobala süngo aser naro agi kechi tashidak ajunger ta tendanger tapet tenüng jatsüa aru. Mozü tajung dena aliba naro aser süngolio pei lima nüngo (logo) ama amshia aru aser itemji tali nüngtugu kümdaktsü. Tanü asüng scientist-temi item naro, ayi aser süngolio dak taneptsü ain tashi lir ta tendangteta mozü tapu aika yanglua shiranger aneptsür. Ano tashidak aika nokdanger. Ya ajak Tsüngrem temeim asenok dang jungkai adoka sayuba lir.
Greek aser Roman nungertemi süngolio aser naro dak tenük agi manguba yimya (supernatural) tashih ka dena lir ta amanger. Itemi Tsüngrem melen meimchirtem dangi temeim sempet bener yokba ta amanger.
Süngolio mozü Doctordemi ashiba aki, asen Naga lima nung item süngolio mozü tajung aketba süngdong, naro, aser ayi tapu 2000-3000 shi lir ta ashir. Itemji metita, Boshia aser tsünüa chira asenok meshirangi anema alitsü. Meshirangra asenok mozü kidangi doctor bushia moatsü ta tangatetba nung iba kaket ya zülur. Naro aser süngdonglidong kar asen lima maliba indanga zülua lir, karbo lir sür nung nüngja tejangja memetetba agi English o nung tang agüja lir.
Tsüngremi yanglubatem eg süngbenliben ayi, Naro, Tzü, mopong, Ozü sangnü aser Shiruru ajak meima anepalua amshira asenok dang Tsüngremi mulong achitsü aser temoatsütem angutsü, aser tajangzüka jenti angutsü. Asenok pela-a alitsü. Asenok pelaa lira anema alitsü. “Tepela molongjangji mozü tajong”. Apijemtsü shin 22:17.
Küm aika tejaklen nungi India nunger süngolio mozü meteta amshia aruba otsü nung lir. Parnok shirang tang item mozü tang agüja shirangba anepa yaria aru. Saka kü dang British nungeri India lima agi, parnoki tanga Ready made mozü eg. A.P.C, Baralgan, Penicellen injection etc bener arua agütsür shirang yakta anep, Item mozüji tang amshia-India nunger traditional mozü samadaktsü. Saka iba mozü ya nisung aika den meputepi reaction agi timtem jenti angur, karbo ajungbena süa adoker.
Nüpurtem ajak anema alitsü mechi nung, Indian sorkari October 2, 1977 küm temzüng ka yanglu. Iba temzüngji yimtsüng ajak nung tzü, tesangwa, lenmang aser mozü agi peria agütsütsüla ta renem. Saka yimtsüng ajak nung nübortem ajak peria mozü agütsütsüji tamakoktsü liasü.

(Maneni taruba adok nung…)