Teintet Rogo temang aser tanula taküm kümküma aliba khuli kar

– L.  Chubalepzük Ao.

Asen temang aser tanüla taküm kümküma aliba kuli kar yamai lemsateper. Asenok meimchir tain akümba den mapa (service) nungia anisüngzük (retire)angur. Retired tetezü takokba (victory) ibai nok-nü amshia tesashi rara ka nung takok anguba masü, saka shirnok sorkar mesüra company mapa nungi retire asür, parnok ajak dangji retired nisungtem ta ajar.
Parnokji joko office talenba küpok mali, parnokji alar tia nungi nüchiso tia anguba ama lir aser sadoksadoka alir, iba jagi temang aser tanülaa kümküm küma alir ( they are emancipated and liberated from bondage of office rules and other controls)
Retired nisungtemi kechi inyakner,koleni onür ajak inyaktsü akok kechiyong parnok shingaia tashiyim agi alena mali, ken ashitsü agi parnokji chuba amai lir (monarch of life) saka nisung kari retired asübaji, taküm lenmang tempanga arur amai bilemer, masü, aji kodang masü, saka ibai tanaben taküm tajungba tenzüka aoba mapangji lir, ibai angatetba ajanga nibo shi aser tanüla nung kümküma liteter.
Ano yangi mapa ana angur :
(1) Retire masü dang aser retire sür, chia ajemba yimyaji balala asütsüla
(2) Koda sür mazüngi arakzüa alitsüla, iba lenmang practical nung asameyang asütsüla, Retire masü dang item ya len junga za-a ataba ajanga shi aser tanüla nung kümküma litettsü akoker.
(1) Mind and healthji yimpazüa medoktsütsüla,nendaka anepalutsüla.
(2) retired süogo joko ni kecha meinyaktettsü, kecha nung tagidak maka ta mebilemli asenok retire asüba ajanga lanur nem lenmang lapoktsüogo aser asenok tangokdak aika lir ta nibo agir.
Meimchir taküm nung yamai mapang telemsa 4 angur :-
(1) 0 – 30 yrs = period of adjustment
(2) 30 – 65 yrs =period of achievement
(3) 65 – 75 yrs = period of retirement
(4) 75…period of conservation. Item telemsa 4 sü rongnung na koba küm jagi aiter bilemdangdi aser tashi itshidi.
Teintet rogo ya tapu 5 sü lemsatsü akok :-
(1) pa/la jungjunga tain aküm, saka ajak nung atongsemtsü akoker, teti tajung dang bilemer, terenlok mapa inyaktsü dang bilemer.
(2) Tain makümdang ulua aliba ama dang bilemer aser takümji züba-züba dang, ayong ayonga dang agir aser tanger dak dang metaloker alir.
(3) lenmang ajak nung shisatsü peria ngutet, kanga dang awashi ali, temulongtetba tulu, tensa ajak nung ,tejungnü, teinyaknü aser meranga litetba taküm .
(4) tejak tamang sür jashia dang aliba nisung, peisasa pei dang aija aliba.
(5) kechisarina ajak nung tangar dang aija , tangar tia majungba indang dang seret odanga aliba taküm.
Temalen agüja aliba onüktemji asenok tain maküm dang renema mataba agi, yakta dang na aser ni tejashi arudaktsür aser tangar-a mepelai kümdaktsür. Peria angatetba taküm ka jagibo pei mapa nung anisungzük angubaji jangratemtsü ka ta angateter, iba jagi takümji tepelaleni anidaktsür aser kinunger tema peladaktsür.
Arishi aser retirement-ji ajaki ajurutsü ta masü, talisa kinungtsü (house wife) kaji retirement mali, ano Doctortem, Lawyertem, Businessmen, film artists aser aluyimertem-a retirement maliba angutsü.
Tantsü/tambu kaji kümja (age group) balalai meketa alir e.g kibong nung, kiyongertemi, anungji asenoki parnok den liromedema, atsü-anem ka alitsü merangtsüla.
Shi nung aser tanüla nung kümküma litetba taküm ka jagi item ya bendanga amshitetsüla :-
(1) Na asoshi dang jembia teli, saka tangar tajung ka sang, tangar jembidakjang. Kümdanga angaba jagi na teyarir (advisor) tajung ka sayur, kechiyong iba jagi ner kilong aser kimalen alir ajak tajangzük ngudaktsür.
(2) Lendong aketba tatidangtem nungi teti jenbua liang. Nisung shia dak tekolok lir, anungji nai nesasa tai kar putetra timtem maki tajungba, kechiyong iba jagi na mesenmetua kümdaktsür aser arishi atsüreptsür. Nai ner kipong yangerba nung shilem tajung agiang, saka pangsemtepba(enterfere) nung temulong tagütsü.
(3) Ajak den tejungnu asütsüla saka tangar tongmoka masü, amalitepba jenjang ulushia alitsüla.
(4) kibong mapatong nung tejangraba sayutsüla. Kibong nung alirtemjia kanga tongtipang ta nai züngshitsüla aser inyaksangshi ajak nung nai ajungshitsüla, iba jagi dang na parnok den tesendaktep tuluba akümtsü aser parnokia na akümtsübutsü.
(5) Ni joko tantsür-tambur kecha nüngdak mali ta jashiba jakden dener mesayuli, kechiyong asenok tema tereprangtsü ya kanga dang tongtipang. Tantsür/tambur süaka teti zep-zep ta sobu-sülemer alitsü merangdi. Remember you are “retired” not “tired”
(6) Nesasa anema alitsü lenmang bushiang, kechi agi na shirangdaktsür, iba tashidakji kenteta endoktsü merangang. Doctor dang asüngdanga ne chiyongtsütem chiangma’
(7) Asensasa pela alitsü merangdi. Teti recreational activities aser pei-pei hobby nung mazüngi adentsü merangdi.
Ano item mapa inyakertem ya ken bilemdangdi – parnok ya anü adokli nungi anülu tashi mapa inyakertem lir – labourers, coolies,cooks, parnok taah (wage) kanga dang ajema lir. Parnok dang nungi na tajungba masü na? (Compare with them, are you not better off )?
Shi aser tanüla nung akha soa kümkümshitsü asoshi idaki nung shin o kar jembidi :-
1. Na pelaa linüra, tangar atema bilemang.
2. Na jashia timtema dang linüra, na ajungtsü asoshi dang bilemang.
3. Tepela angutsüba ya tasak, kechiyong iba yabo tangar peladaktsü nung dang angur.
4. Tepela molungjangi tekolok aser temang shirangba ajak anepdaktsür.
5. Shisaboluba agi nisung yakta tantsür tambur kümdaktsür saka pelaa aliba molungjangi tejak tereprangtsü lanuba kümdaktsür.
6. Nü takümji nüktzü agi masü, tepela agi asadangang.
7. Alima ya tanüdangtsü mesük, na jepra alimaia jeploktsütsü aser na menüra alimaia menüremloktsütsü.
8. Temeim aketba nisung temeim aliba lima nung alitsü.
9. Nisung tamajungerji alima tamajung nung alitsü, kechiyong nai ajuruba ajungaji nü meyong tanüdangtsü asütsü.
10. Temelungsentsü temerük aser tai maketba nisungji tepela aser yimjung agi asüngtsü. ______________________
1. Kibuba tsübuba jagi arishi atsülangtsür saka tamajunger arishi tatsüba akümer.
2. Nai Ne shisatsü agi na anitsü aser tatem nung sentsüwanghidagi anitsü.
3. Tamajungerji pei menen yong meindoker, saka temeshi pur pa tsübuba nung jenokdak lir.