Züklem Temzüng

~ T. Imo Jamir, Changtongya Yimtiba.

(Yashi adok nungi…)
Maidoktetba temzüng
Temzüng ozünga süaka ibala ‘maitoktetba temzüngtem’ yabo mapang indoka zünga mayur kechiaser itemla temzüng yabo lipokdang nungi asen sobaliba dak keter lir. Item temzüng ya meimchir ka iba lima nung senso ajakji jenjang kasasa ta sayuba temzüngtem lir. Maitoktetba temzüng tongtipang kar shisemer :
w Yimkong nebu adoktsü kodang ayongzükdir mapa nung takar sensaker tsüngda mebendanger saka peipei tata lemzükba mapajibosa tema inyaktsü.
w Asangur ka ariju nung ayip tashi yangji takar sensaker kecha tependang mali, pa atema tata mapa kechi ajibo pa kija tsüda pa tata mapa nung shinga daka imlatsü mali.
w Yimkong atema temzüng züngdanga ayuba nung aibelenba nungjibo nütsüng aser yimsüsür kecha tependang mali ozüng jagi merenshir aser yangji shinga mejenpur. (Yimsüsüri aibelenbasa maksü tuluba)
w Aiürtem tsüki nung ayipdang takar süpongchir jala o sensaker leni maor jala tependang kecha mali, tsükiertem ajakji kasa dang.
w Yimkong mapa atema aposunüba takar makar, tashir mashir, tilar tulur ajak kasa panüjibo ajak züklem ka nung aotsü.
w Ao yimli nung tambu tanubu bendanga amshir, tanuburi tamburji akümtsübua amshitsüla. Nai tanü tamburtem akümtsübuba jagi asüng na tanuburi akümtsübutsü ya asen sobaliba.
w Yimsüsüba putu menden nung tambu tanubu bendangtsü mali. Shibai koba mnenden alang iba jagi bendanger alitsü. Yangjibo tanubusangi tambusang tenyatsü, ajibo pari alanga akaba jenjang lir.
w Aor sobaliba nung tanuburi tambu senmang merakteper, tambusangji tangar memenepi liaka tanuburi tambu senmang rakteptsü kenyongi memelar, kechiaser tiari senmangji pa nem lemzüktsü, (Mokya agi sü mekümtet). Ano külen tambusangji pa tambu asüba agi pa tenüng tetshia senmangji lemzüker dang ashi pa atema senmang balaka mali. Senmangerji kwika südir süaka ajak shilem kasa dang, saka yangji awashi ka lir kechiaser tanuburi tambusang dang masüngdangi pai memelungba meinyaker, kechisarena lemsatsüsa kodang adoklir tambusang nungi tena shimtettsü. Tsürabur senmang nung tali merumerua awazürbo temoatsü malir ta tsürabur nungi jembia aru.
NÜNGSHI NÜNGKO TEMZÜNG
Nuportem azüoktsü aser talir ajak liromedema alitsü atema yimteni nübortem dak apetba temzüng ozüng zünga ayur. Temzüngji nisung kar atema mejeta yangluba masü saka ajaklen nungi asadanger ajak ajungtsü meji jilia zünga ayur. Temzüng shia pa aibelenba yari temerenshi lir. temzüng kar raksababo yimteni aibelenerji anir arua tebang agi dang aritsür, yasür aibelen masütsü züngzükteper ken-o ji atemer, temzüng kar nung aibelenbabo senchi dalang tashi achiba masü tarutsü atema süngdem-longden tululu kepdangzük azüka toktsür. Nisung ka kodang pai temzüng kübok melitetba atema putui UNGKIDANGI jadir, aibelen tuluka mesüaka yangji pa takum atema tarak aketer, senchisa mechiaka Putui asen tenüng tetshia kodang ungkidangi jaokdir iba sülenbo nisungbaji sentsü mali akumer. Putu mendenji temeshi aser yangji yimsüsürtemji par yimkong Tsüngrem dena lir, anungji nisung shiba südir putui nükpetsüa repranger takum nung azükaru masür aser tia makara pa dakji yimkong ‘tsü-nü-onü’ kaoa yareta alir ta jembir.
Temzüng nung aibelenbasa süaka shiri ‘au-met’ menar parnok teti atema ‘merang-zük azüker’ kechiaser aur kaji pa takumjibo yutsür pa dak nungi jakzükba semchir-semnur tashi dang auer-chir, auer-semchir ta ajar. Auer nungi jakzükba semchirji teti atema tangar tsüngdang tenüng mait akümer. Nisung ka khen au senchi chidaktsübaji teti atema maksü teplokba ka lir. Asen sobaliba nung auer kaji kenyongi nisung rongnung mesükshir, ashikülaka nisung tepsetbajia ‘nüngshi-nüngko’ sa lir saka auerji balaka nübortemi metsüpoyaa repranger. Auer tenzükba teraji ‘AZUMESENBA’ ya lir. Meimchir meranga inyakera tepok masünger nung, tenük mokok-baaka azumesena tangari inyakteta akaba nung temulung lemer auyaa alitsübaji asen nübori onsara sempar. Ajioda, asen sobaliba nung auer kaji ajakdang teküpboktiba jenjang nung zungshi aser semchir semnur tashi tangar tsüngdang nümamedangteti tangar kübok takum piyong atsükoker alir.
TASO-YIMKONG ATENA MEINNER
Nübortem azüoka liromedema alitsü atema temzüng tapu balala nübortem dak apetba yari yanglur, ajioda aibelenba yari temzüng jagi merenshir, temzüng kar nung aibelenba atema aibelenertemji jar arua tebang agi aritsür yutsür, temzüng kar nung aibelenbabo senchi dalang tashi achir, ano temzüngsa süaka kar nung aibelenra senchi dalang tashi chirang tarutsü nung aibelen masütsü atema süngdem-longdem tululu azüka yutsür. Saka asen sobaliba nung temzüng ka lir aser iba nung aibelenbajibo tebang agi maritsür, senchi-a machir aser kepdang-züka azüka meyutsür. Pa atema yimli o jembitsü mali, tekümdangtsü ashitsü menüngdak, pai aiblenba ken-o jembitsü atema nübortem mesenteper saka pa atema temerenshi ka lir.
Temzüng nung aibelenba atema kechiba merenshir ta süra pai aibelenbatemji angatetdakja tarutsü nung ajakji melenshir tangar pur-medemer den süngpu-apua yimten kübok tashi angaa alitsü angatetdaktsür. Aji oda, pai dang melenshira tesülen pai aibelenbaji nübortemi amadoker tangar den jangyu ka nung lia aor aser aji yimten aser pangdak taginübaji lir, saka ozüng ka lir a ser ibala nung aibelenbajibo tarutsü nung melenshir alitsü atema yimli sayula masü mesüra mezüng aibelenerji ta sür aremzükla masü. Ibala nisungjibo yimtsür-yimer anasa tangar den tenük agi ngutepa alitsüla masü. Meimchir taküm kaji tiari yangluba, anungji nisungji mejungaka tiara akumtsübua mashimashi mezüngmeshi masür. Shirurua süng kanga majungji ta sür arem min nung anir oa manidoker kechiaser Tsüngremi yangluba taküm kaji aseni mesen-metua amshiba nungji atakatem keta lir ta nisungi metet. Ajakji meteta liaka iba temzüng nung aibelenba yabo mesenmetua amshitsübaji nisungi tiar aküm metsübur. Ajisüaka nisung ka kin-kidong tejangja akaba, tsürabur-adianu, anük-apang, sosem-dangsem peria aliba, yimso-yimli, senso tajung ka pai ken aibelen nung taliri pa dang yimli jubijang taka mesayutetla, ya kechi koma ka nung aibelenba ta tasüngdangba arur!!! Talir rongnung katia pa miema mebilemer, pa den azü agi sosemba, tembar-tinu, akang-tembar parnok rongnung katia pa atema aria bilemba o kata madoktettsüla aibelenbajia atamata ka nung aibelenbabosa mesulima!!! Pa asenok den anasateba tenük agi nguteba lira, pa asenok den tzübo ka nungi tzü tateta jemra, pa asenok den lepbok ka nung züsena lira talirtem ajak yimkong kulemi arok ayako tena akoksatsüsa aibelenba nisungji kechi komala kibong ka nungi sayua intetba nisung!!! Pa kumzüka ayutsü atema yimkong nung yimli ajak makashia jembitetertemia kecha mapiteter. Pa taküm piyong liyonga aruba yimkong nung pa atema pa puküm o ka shidanger mali. Pai aibelenba ken-o jembidi asünung yimdak kenshi-oshir ajakto tamachi akum, oda yimkong yimli nung pa atema o ka shidanger mali. Miemchir lipok dang nungi metzüpoyaa atetashia sempaba temzüng anema ya kechi molungjang tener inyaksaba. Pa atemajibo yujang saka kinunger sosemdangsem kechi jak tener yimer den alitsü. Ya otsüla-obpula nunger mapang parnoki ashi-külak kar inyaksemba yong dang iba ama maksütsü mapa jungkai adoker asütsü ta talirtem par lia aruba tejen otsü ajak kakteta jembidi asür.
Tangar tai mali nung azü tokshia nisung tepseter, yimki apzüka auyaa senzür, nok-nü-perangpong ammer amokmerena tangar dang makangtsü kanga aibelenertemjia süng senchi dalang tashi chir külemisa yimkong ka nung alir. Oda iba tashi yimli sayutetba yimkong ka nung pa atemabo yimli ta asübato mesüshir saka mezüng aibelendang yongi yimdak asem aser süngkong tema milentsükloker yimdak nungi dang masü littsü atena meindoktsüba tashi inyaktetba aibelenji tanga kecha masü ‘KIDONG-LEMPUR’ lir. Aibelensa süaka aibelen rongnung ‘TETSÜTIBAJI’ iba kidong lempuba ya lir. Iba aibelenba ya kecha agia maitoktetba aibelenbaji lir. Pa ya par litsü tashi nungbo alu aser arem tashi nung melidaktsütsü oda nisungi tenük agi ngua melidaktsütsüsa meindoker. Pa ya yimdak nungi meindoker ta tenüng tera junga jembir dang ashi, ibai tepseta indokba den tependang mali. Oda yimdak sungküm telong nung azü tokshia metepseterba dang, nisungi tejak o tejak jitepa metepseterba dang. Kidong lempur par yimdak nungi nuportemi asem tema ajapoa meindokba nisung koyimbaibo anioka lidaktsütsü. Par mangko jagi tangar yimkong-imrong sungdaktsütsüba dang ta shitet. Tesüiba putu nokpang-nüpang mapang yimtsüng kaji atsü agi atsüpanga yur yimdak tanüker peria alinung dang litetba tensa paji yimdak nungi aridoker pa kija kong koda litettsüba. Ibala kidong-lempur ngushibaji temenen-moijing ‘ngum’ anguba den sakosa atetashir, kechiaser ibala nisung tenük agi angubaji par yimmerji akhi-alu nung kenyongi azük arua malir ta ashipanger. Ajioda, meimchir pai pa shi azü mazüoktet, tsurapur sayu machi yimkongi atetashia aliba nung aibelen nung kenyongi taidok maka pa soa intetba yimdak nungi yimer ajak senteper shiruru tamajung mesüra temenen moijing ka meindoker ama nübortemi asem-tema ajapoa maksüa amang nung meindokbaji tanga aibelenba ka masü saka ibai ‘kidong-lempuba’ atakatemji lir.