Aniasünga kibalembuyim

~ T. Imo Jamir, Changtongya Yimtiba.

Alipokdang Longterok aser Chungliyimti nungi kin-kidong tejangja shitet-shiteta aruba kinji asen Ao sünak abener kin ya lir. Longterok nung tebur asem aser tetsür asem (parnok terok) apokbaji kin- kidong tabensa asünung parnok tsüngda kati ka den tsünuteba tetemjen kibong asem akum. Iba anogo nungi tenzüka asen kin ya kibalemboyim nung kanga asüngteta kibong tasen kaji akum. Asüngtetba amaji nuburtemi aniasunga kibalemboyim nung kanga ashibangteba kechiserana ajak nung asüngteta ali. Ajioda, lipokdang nungi asen kini kibalembuyim nung meraktetba alitsü atema kanga kumdangtepba kibong tasen ka akumtsübaji ajemalua aser merakteta ajak nung anemponga lia aru. Ajioda, asüngteta aser maparen ajak nung anemponga ajemalua kibong kaji akümyongji kibongtem nung tanur tetsüng-tepen maket, tenük telen, agi mapensa, shiruru mesükba aser tetsür kati tanur ken asodang pongu-terok asoba asenok otsü nung mali. Iba tanga kecha agia masü saka asen nubori mezüng kibong tasen akümdang kanga asüngtetba aser ashipanga tenzükba jagi lir.
Iba ocet ya “aniasünga Kibalembuyim” ta süaka yangi kin kidong tsüngda koda lembutsü ta asüba ka masü mesüra shir kidong o shir kidong tsüngdabo melembula ta asüba masü saka ocet tongtibangjibo ‘asüngteta, anemponga, ashipanga aser merakteta’ kibong tasen ka akümtsübaji koda tongtibang ta asüba indang zülur. Alimaji inaka aser nübotem bendang semer den kiba kiyim oaka asen kin sanger atema ibai kangasa tongtibang asütsü kechiaser nisung ka mezüng taküm nükmenji aibelena tenzükra asen nungi jakzükba semchir semnur tashi iba nükmen aibelenba nungji tsükdaker pur medemer memenepi tangar atema asen kibongji otsütsütsü asütsü kecha menua mali.
Ao kinji menang alipok dang nungi inyaksangshi aser libaliro ajak nung kanga asüngteta lia aru aser yamaji jembishinü aser shisatsü ajak nung teti merakteta aser kumdanga alitsü pei sasa azüoka ali. Mapa ajak nung asüngteta aliba jagi mapang abena taküm kaji anempong anempong agi sunger lia aru. Asen sobaliba nung shiri anempongji raksadir mesüra anempong mapang masüngteti lidir iba telangzüba jibo meimchiri tizükla masü atakatem aser tasüba agi merenshir ta amanga anempongba jagi melakteti ajaki anempongji metsünga reta amshi. Asen kin sobaliba aser libaliro nung aniasunga kibong tasen ka akumtsübaji onsara ashipangba aser asungteta inyakba mapa ka lir.
Nisung ka taküm nung aniasunga kibong akumtsübaji taküm nung mezüng nükmenji lir. Kibong nükmenji aibelena tenzükra iba kibong nung nubortemi tajitetsü aser ashipangtsü aiben ajangshir aser ajioda kibongji ayatai tia-i mokokmeim agi sünger alir ta tsürabuttem jembia aru. Taküm ka aniasungba kibong tasen akümtsüba nung asen sobalibai kenyongi memelaba ka lir saka ibala jibo yangi magütsür. Ajisaka yangi zülusembatem yabo kibalembuyim nung sobaliba aser yimdeni mashishiaka taküm ka kibong tasen akumba nung kija aser kibong telong nung ashipanga arubatem lir. Ibala yabo peisasa angateta kumdanga alitsüba mapa saka ibala nung mashipangbai kibong akümba nung tarutsü nung kibong nung aiben timtem aser tanger tsüngdang nüma medangtettsüsa ajurushia atar.
1. Asen kin aniasunga kibong akumba nung (tanü asung balaka) kin kidong balala dang sürbo odang alitsü akok ta jembir saka tsürabor putu nungbo kin kidong balala talitsüyim süaka par nokpang nüpang mapang noklen-tinu süa aruba tsüngdabo kibong akümtsü ashishia aru.
2. Kin kidonga balala taliyim, nokin tinua masü saka tesüiba mapang lia arudang par tsüngda lembuba nung lembo-mazük ajitetba arubatem, par den lembubaji lembu-mazüker, soma-dangma akümer ta ashishia tsürabur temi ibala kidong den lembutsüji nokdanga aru.
3. Pei jala jabaso kibong tasen akümtsüba nung tsüraburi ashishia aser nokdanga aruba tongtibang kaji par o par tsüngda ken-o tamajung adoka senchi-mechi adoka bendanger alir, kimong lushi agi raktepba. kishi-lushi rakzüka akaba, kati ka dak teka iteba süng long amshia akaba ibala kibongtem tsüngda lembutsü nokdanga aru.
4) Tanü jungtepa liaka kodangsa tanur tsüngda aniasünga kibong akumtsüsa jembir, par den tesüiba pututem nung koma libaliroa arum tsürapur liba lirua arudang kati ka mezüngmeshia semchir-semnur tashi o-aitsüsa jembizüka aka maka ajakji ashishitepa jembirang shitakba asüngtsü ken-o ji benoka jembi.
5) Aniasüngtsü o metenzükdang shir den alitsü iba nisungbaji kenbosa ajidangerang kibong tasen akümtsü o agizük. Ajaklen nungi talitsüyim süaka nisungbaji menguibo ken o kecha magizük kechiaser nisungba dakji langka tajitettsü lira tsüraburtemi ajioda ajiteta kibalembutsü songtema ayu. Ibai nisungbaji topur ajung-majung mesüra asoajen agi temsü-metemsü aji ajidangtsüba masü saka nisungba dakji tajitettsü kar lira ajioda ajitet nung ibala ajakji tendangerang kibong tasen akümtsüji mela.
Nisung ana kibong akumtsüba nung kechiba ya tashi ashipangteba aru ta süra asen kin sobaliba nung kibong kaji kin rangpen PUTI tenzükdak ta züngshir. Kari ibala kecha masadangi tanü ajung asaa aniasünga kibong kumra ibala kibong nung jagi mazük-maru atener, anungji asen kibong nungi lempo-mazük, mazük-maru, soma-dangmaa metenzükdaktsünü yong talir ajaki kümdanga libalirua aru.
LEMBOYIM MASÜBA ASER LEMBOMAZÜK KIBONG TIA
Nisung ka atema mezüng aniasünga kibong ka tenzükbaji meimchir nükmen lir, iba nung aibelena tenzükba nungji kibong aser taküm nung mata-mabensa tangari ashishitsüsa aiben tenjir. Kibong tasen ka akümtsübaji talitsüpur tsüngda taliyim aser tena tsüngda meimtepa linüra odang alitsüba ta masü kechiaser kibong ka nungji tako-tasen-tanang akümlir wadang aika tenjiyonga aotsüba lir. Pi ana longjema shi azü ka kümer ku tanak agi temesüng küma alitsüba dang masü saka kibong ka nungi jakzükbatemji alima masama tashi pur medemertem den libalirua aotsüba lir, anungji mezüngyongi asen kibong nükmenji tajitettsü maket tenzüktsü tim. Tesüiba putu tsüraburtem parnok shiruru den sakosa alidangasüng aniasünga kibong tasen akümtsüba nung yabo tashishitsü melidaktsüi azüoka lia aruba asenoki angur.
Sobalibai memelaaka aser nübortemi ashishiaka aiben nisungi ibalaji senzüka toktsür tanü ajung asaa tarutsü semchir-semnur tia/jenjang masadangi libalirua arubatem lir. Shirnoki sobaliba senzüka toktsür aser nübori ashishiba mezüngmeshia pei sünütsüsüa alir parnoki kin ka arok akoksatsür. Kibalembo nung masüngteter aser malitsüyim alir kibong nungi aiben tashishitsü aketba jala-jabaso soteter aser parnok dangji lempomazük ta ajar. Lempo-mazük kibong nungi itemla chirnur soteter:
1. Lempo-mazük kibong nungi sotetba chirnurtemji temang tenük-telen mapensa soteter, talisa kibong nungji nükpoker, tsüngtsüker, narong jaker teni-tepang mesongtet yamala sotettsü.
2. Lempo-mazüker aser maliyim alir kibong nungi temang tenük-telen mapensa sotetba dang masü shisatsü nung tangar memenepba, soar, yirar, tamachi, mata malem, tekolok meshidak, maksütsü ang inyaktsü jangraba soteter aser kibongji lenimoi kümdaktsür.
3. Kibalembo nung masüngteter aser maliyim alir kibong nungi par kibong kija akoksatsüsa jala-nula sotetba dang masü saka yimer yimkong akoksatsüsa shisatsü keter soteter. Itemla tanur dak ochimashi, tekülak, auer, ashi-külaker aser ozüng raksaa japangmayimer soteter aser ibala nisungi yimten memeim bendanger tashi nung nok menaa yimkong ayako tena timtemdaktsür.
4. Malitsüyim alir kibongtem kodanga teyu jena mali, kibongji temjena melii anojungi kibongji chindunglur akümer ta tsürabur nungi jembia aser ataloka aru.
Nisungji asüngteta aliba kibong aser tashishitsü maliba kibong nungi süra ajaki tushir saka tashishi aketba kibong nungi jakzükba NISUNGI mapa tajung inyaktetyonga nübortemi mokokajir, “LEMBOMAZÜK CHIR SÜAKA TERABO JUNGA INYAKTETOGO” ta pai ajakdang tajungba tajitettsü melii inyaktetba nungjia asenoki tenüngsang magutsüteter, ajak dang tajungtiba inyakba sür nung yangjia ‘terabo’ ta inoksembaji reprangang. Ano “KIBONGJI MALITSÜYIM ALIBA KIBONG ASÜBA AGI AZÜKARUR SÜLABA” ta par azükarua akaba rongsenji tajunglen nungi aruba rongsen masü ta tepang atsüker. Ajioda, parnoki tajung inyaktetba aser azükaru nungji nübortemi yanoa jembitsür. Ibala mezüngmeshi aser atakatem ajakji aseni kibong nükmenji aiblener tenzükba ajanga asütsü.