Alima anogo

Tanü April 22 anogo ya alima ajunga nung “Alima Anogo” (Earth day) amonger. Atangji, küm shia anogo balaka agiteta amongba anogotem aika lir, ajisüaka asenok aliba lima ya samara item anogotemji memongtettsü, anungji anogomong ajak rongnung tanü amongba “Alima Anogo” mong yasa tongtibangba ama bilema nisung ajaki shilem agitsü nüngdaker. Alima Anogo mong ya 1970 küm April 22 nü  America nung US yimten yimsüsür (Senator) Gaylord Nelsoni anir amongtsü tenzük. Iba küm nungi tenzüka alima tesem teimba-teimba nung iba anogo monga arur tangbo joko alima 192 dak tali nung iba anogomong ya amonger. Iba anogomong amongba nükjidongji alima nung tzü mopong menentsüsa masü aser alima raksatsüsa masü saka asenok aliba lima ya apayua putusa putu asenok chirnurtem aser parnok semchirsemnurtem tanen makai lia aotsü atema anepalutsü ajungshir. Alima nung alir meimchirtemi angatettsüba kaji alima (earth) yabo ka dang, anungji iba melena asenok alitsüsa tanga lima ka asenoki mengutettsü, anungji kodanga memenentsüsa aser meraksatsüsa asenoki asen aliba lima ya meima anepalutsübaji kanga tenüngdaktsü. Iba tangatetba nung tanü France yimtiba Paris nung  alima kin 130 nungi yimsüsürtem adenshia alima tzü mopong memenendaktsüi kümzüka ayutsü atema tangatettep ken o ka renemtsü. Tang alima kintem rongnung tzü mopong menentsüsa tulutiba inyakba alima kin anaji China o United States na lir aser tenapronglai tanü Paris nung renemtsüba ken o mulunga agizükogo. Atangji, Paris ama tashitemetet yimti nung alima kintem nungi yimsüsürtem adenshia alima tzü mopong memenendaktsüi alima kümzüktsü asoshi renemba ken o nungji yimti tila aser tulu nung alir alima nübortemi shilem agia meinyakra mapa makümtsü. Ken o bo Paris nung renemer saka alima kümzüktsüba mapabo asen alidak nungi tenzüktsü. Atangji, tanü ama alima anogo amongba anogo nung yimten aser lokti tentettemi sentong tapu balala ayonga amonger. Iba ama sentong nung alima nung tzü rosepba, mopong menenba aser alima tatsükba akümba indang jembia alima kümzüktsü asoshi nübortem nem tangatetba agütsür. Aji oda, kaketreju nung aser mapa inyakdak iba sentong tajung ayongzüka akadak nisung aikati shilem tajung agir. Ajisüaka, iba ama sentong nung madenyonga, asenoki asen alidak aser temeket nung alima kümzüktsü aser topur ajungtsüsa mapa tilaka danga inyakra, iba jagi alima kümzüktsüba mapa nung shilem tulu agir asütsü. Aji oda, asenoki alima anogo amongba tenüng nung süngdong ka atemtsüa akok, gari nung mejajai tetsüng agi mesüra cycle nung jajatsüa akok, electric light ajema atsüktsü aser tzü bottle alia majemtsü mulungtettsüa akok, akok tashi paper mamshitsü merangtsü, akok tashi polythene bags mamshitsü aser amshiyonga mashimashi nung meindoki rongdoka endoktsü aser mashimashi nung jana meindoktsü ta asüba sobalibatem tenzüktetra, iba jagi asenoki alima kümzükba mapa nung shilem tuluka agir asütsü. Tanü asenok aliba lima ya tatsükba tatsükba akümba agi joko rüjep agi tenem küma aliba tenemtema yimsaa aor. Aji oda, rüjep tenem ka yimsaa aoba agi tzümetsüng kümer alima mobangtsüba lendong ana nung lir. Ibaji dang masü saka alima nung osettsüset yangluba industry-tem nungi tatsük aser mokozü adokdaktsüba aser light tsüklokba tatsük ajanga mopong tajung agi tamajung kümer asenok iba mopongji achir. Iba timtem aser lendongji meteta joko alima kintem longjemer aliba atsükba degree ya akok tashi 2 C teküpbok ayutsü merangtsü telemtetba lir. Iba nükjidongji asenoki asen alidak alima memenentsüsa inyakba mapa tilaka agi ataloktsütsü. Tanü putu nung ya asenok tebang dang ajungba chiyongtsü tajung ka achitsü merangba dang nungibo mopong tajung achitsü aser tzü tajung ajemtsü merangtsübajiang tenüngdakba kümogo. Iba tangatetba nung tanü amongba ‘Alima Anogo’ indang ya süoki ia bilema amongtsü ayongzüker.