Aor Küm, Ita Anogo aser Mapang züngyayim

–  J. Nungsang Lkr., Tzüsapang sector,  Mokokchung village.

Ao  Senden  Literature  Board ajanga  20th August 2016 anogo nung züngyazüngko  Aor  yimkongi  liromedema    amshitsü  tangatetba nung  “tang nungibo yamai amshitsu sangdonger” ta asüba nung  angazüka aruba nungi kar  lemsateper.
Teti asoshi mapa tajung ka tatempang  küma  telemtetba dangi bener arua  kin ka atema joko teti amshitsuba kaji tarutsu lanu putui  tashishitsu makai kinük pezüsülen nungi asadanga tendanger yanglua amshi tajungba asütsü ta bilemer. Asen  Ao kin oshioin aser kentenmenü ajak asen sobaliba putipuin aser aluyimba nung amendaker  yangluba aser jayajakotepa  amshia aruba asenoki meteta lir, talisa aluyimba nung tuluba rangloker ita tsüngküm anogo nüngja ajakji  jateta benshia aru.
Roman nungera par tsüngrem aser chuba tenüngtem dang amshia ita tenüngtem jateta agüja amshiba asenoki tang  tamshidak lir, item ajak ya par sobaliba ta asenoki angateta lir.
20th August nung agütsüba to khen ajidangdi :-
1. January – Rongbang ita           2. February – Apha ita
3. March – Metsurem ita             4.  April – Rongchi ita
5. May – Monupi ita                     6. June – Aam ita
7. July – Chiten ita                        8. August – Luro ita
9. September – Rongju ita          10. October – Mongputen ita
11. November – Yimboksu ita   12.  December – Luchi ita.
Medemdangtsü asoshi  tetsü tebuoi amshia aruba ita tenüngtem kar lemsateper, yim aser tsükong shia balala amshia alitsüa akok, anungji  sangdonga alibaji tatembang  kati marui ano khen  shisa agitep nung jungdisü ta lemsateper.Town, compound  aser yimtsüng shia nung sobaliba otsü meteter alitsü südi.
1. Ainjet ita-January- Akhialu mapa temer Aksü mensüi aoba mapang kija,kin kidong aser putu yimsüsürtem ainlen senzütepba mapang, ano shishilemba len aser nüngdak balala atema ainjeta senzüba  mongpu.
2. Tsükla ita – February- Yimtak, arem aser  alu apha ma nung Anü tatsük  tewangwang kanga sashia  aruadoker, ano iba den  Mopung kanga tesashi adoker mi amshi majung asünung anepdang  chiyongerbo ki ajak nung mi remsepba ayutsü putui yimyim ayima  tsüdenmungeri ki ajak mitta  oa mi remsepdaktsür.
3. Tenten ita- March- Kodang iba ita nungi arem nung Longbendi naro temechi adoka pongder yimdak putiri tama tententsü, aser  yimertemi  maipu lu tama atener, iba sülen ludi aser tesüsa  april tetenzüklen tashi nung ongpanglu atener.(Longpendi naro ya March nungi April tashi aponger) anungji tetsü tebuotemi iba naro ya tetzüa atar metsü  yoka aru.
4. Manupi ita- April- Alu nung mo meir tila asüdang ali terara pilokja süngzü süngsem aser rung chia inyakba mapang, metong  tila asüba agi monupi ta jateta amshia aru.
5. Lijaba ita -May- Alu nung metong ulua langa kümer alulem agi ali pilokja teka tasü küma inyaker ,anungji ketsü ita taka ajar  ano alu nung aser yimtak wara shira kechia tarudaktsüni ta Lijaba külemer, anungji Lijaba ita ta ajar.
6. Jameja ita-June- Alu nung metong ulua kümer ala telen keta amenteter, anungji   alaja ita taka ajar, ano iba ita nungisa yimdak yimsüsüba mendeni aitsü purtem yimer nem tenüng agütsür, anungji  jameja ita ta ajar.
7. Chiten ita-July- Iba ita nungi tsükpok aketer aser alu nung züsentetba  züngi mendi aser  aonsotsu balala chi/khu sünga abenba mapang. Maipu nungbo tsük tamen tamen  rua chiyunger, anungji Chiten ita ta ajar.
8. Chalibang ita- August- Alu rua chiyungtsü yongyaba ita, jen yanglushia, pakti, longchung, chi aser melokmetok yanglushia  renemshia  asenchi  chiyongtsü yaseta  yongyaba mapang chalibang.
9. Luro ita-September- Kiruluru mapang ,tsük rua jendangi bendena abenba mapang.
10. Mongputen-October- Anüng aser nüngjang merema mongpu tenzüker , ano yimdak putiri kibong shia azüphong nungi azü  ishishi bendena atsüteta aotsü aser ajakji  Arjupoki bener oa tesüiba küm temenen aser meyameya  ajak  oadokangni ta shia ronga mongpu tasen  aser küm tasen meshia rongdoker,iba dangji ‘Kitsük meya’ ta ajar, mongpu meshiba.
11. Jaoksen ita-November – Iba ita nungi alusüi (Luzai ) aor,alu tasen chia tenzüker,Kiojen tasen küma süshir, sünglang tasen, yongsen tasen mapa inyaker. Tetsürtema olangla mapa,sü atakba ,aremba aser azük wangkum renemshia tasen küma yanglushia mapa ajak inyakba mapang, ano takokertemi Sü -chia yimertem chiyungdakja takar küma ozümi tasen  aser subotsü tasen renlokba Jaoksen mapa ajak inyaker,anungji  Jaoksen ita ta ajar.(Kikasüchi ya kum shia achi nungbo yimboksü ita taka peter,saka sü achiba kisüng jagibo tetezü ajakjibo mabensar ) .
12. Penpu ita-December-Alu nung shi manü atuba mapang, ano ludi achiba aser maipu inyakba mapa matemi aritepba inyakba mapang. Tatsüktsü süng koa abenba aser shishilembatsü mapa ainleni aotsü senzütsü mapa onsara ,koba ang tama inyaktsü ta robozüa ajakji penpua ano mapanga penpua inyakba  agi  penpu ita ta ajar.
ASLB-i agüja  aliba January -‘Rongbang’ aser  September-‘Rongju’ ta agüja lir, kodang  rong agi bulua amshidir  Tsümar   Assamese sobaliba tera mesüka  repranger, kodang asenoki  RONG ta  südir jet ta Assam lima yimdangi arur, ano April-jia  zülumen tesadang kabo Rong ta lir (Rongchi)  Rongchi ta asüdangji  khen  rangloktsübo  rong achiba (Boat ) mesüker, anungji  o melena u amshi nung puteptsü asü taka bilemer.
Kodang asen Ao literature ya English ,Assamese mesüra tanga kin oshi den medemdanga yanglua amshidir asen sobaliba  lidenotsu (History) meilongi ramia akümtsü amai  bilemer, oda tanü asüng modern English tasen aika adokerji  itemjibo akok tashi Ao lipok keno oshioin nung dang yanglutsü merangtsüla.  Aser teti atema amshitsü keno  kar mesüra ita zungya amala yangludang  yimtsüng , tsükong balala nungi  medemdangtepa textual criticism agir külen mezüng jateta amshiba shidakbaji  Lidenlika (Historical background) tat. Akhi asen sobaliba keno, aser otsü olang balala ajanga komala jateta amshia aru, shidakbaji ngutettsü lenmang lir ta shiteter.  Anungji,  ASLB  nung longshibu luden (Research committee) lirabangla nungja ajakji lungshia bushir jateta amshi tajungba asütsü ta tebilemba ka agütsür.