Senso tapu ana

Tang menur süaka Nagaland government-i Nagaland nung kin tetsüdi asem Lotha, Sumi aser Ao kin asem telongjemi akümba Central Naga Tribes Council (CNTC) teloki akangba ama Nagaland nung Rongmei nunger nem ” indigenous tribe ” jenjang agütsür aliba telemtetba meyipa reprangshitsü asoshi Cabinet Sub-Committee ka shimba jagi Nagaland nung alir Naga kintemi aginüba ama inyaktsütsü imlar. Atangji, Nagaland nung alirtem asoshi yimten, loktiliba aser rongsentsütsü tebilemtsü zünger mezüngma lir ser nung tang Rongmei nunger dak sendakba ken o nung Nagaland government-i anir Nagaland nung aliba lokti tentettem tekolak menütsüsa aser tejak tsükteptsüsa atalokba ya asenoki asenoksasa yangluba tebilemtsü talila ka asütsü. Asenoki asenok tanü jenjang aser tarutsü tia metet asübo asenoki kodanga tang ama tebilemtsü ajurutsüsa asenoki meinyakla aser melatetla. Aji oda, tang Nagaland nung tenüng jateta aliba Naga kintem rongnunga tagitsü agi mata rakteper, kechiyong asenok nüngdak ajak Delhi nungi dang arur aser iba jagi asenok meperir. Talisa, tanü kaketshirtem jenjang aser zünger mapa mangur lanurtem tia ya reprangdangra yimsüsür aser tsüraburtembo amuia mouteti shisabolutsüba tensa ka nung lir. Tanü Nagaland nung alir tilar aser sensaker chirnurtem tiabo yutsür takar aser tulur chirnurtema dena peisasabo medical, engineering mesüra tanga technical course azüngi aikati moutettsü, kechiyong item technical azüngdak tenüng züluokba kisüng nung sen crore junga aotsü. Iba jagi center sorkari asenok ama state nem lemzüktsüba  shilem (quota) nungi dang tajungertem rongnung tajungtiba shimer yoker. Aji oda, asenok rongnung aiben MBBS, Enginering aser Agriculture azüngtsü asoshi tamajung agitepa raktepba asenoki ajangshiogo. Iba denji ano Nagaland nung zünger mapa mangu kazür lanur meyirjang aika lir. Item asoshi küm nung government mapa ishika adoktsü aser item mapa ishikaji Nagaland nung alir ‘advance’ ta ajaba aser ano ‘backward’ ta ajaba kintem telok ana lemdangtsü aser rakteptsü. Tanga asenoki item telok ana tsüngda technical course azüngtsü asoshi menden raktepba aser government mapai aitsü raktepba otsü angashidagi. Item ajakji tang Nagaland nung alirtemi ajuruba tebilemtsütem lir. Aji oda, iba ama tazüngi aotsü menden agi mata aser government mapa agi maku raktepdang, ano Naga nungersa süaka tang tenüng jateta aliba Naga kintem den kasasa maongka angutsüsa kin tasen ka anioktsübaji Nagaland nung alir Naga nunger lanurtem asoshi jenjang kangasa tasak asütsü. Atangji, tang ya Naga nunger telongjem akangshitsüba mapang lir, anungji akok tashi Naga kin meimba tanüla aser tangatetba nung Naga kin telongjem asoshi inyaktsüla. Aji oda, Rongmei nunger nem Nagaland nung kin ka ama maongka angutsüsa jenjang agütsüba agi Naga nunger telongjem raksatsüsa süra magütsüang tajungba ta yaktayongi Naga nunger lenirtem rajema inyaktsüla. Atangji, Rongmei nungertem ya Nagaland makümdangyongi Kohima nung arua senso küma aliba otsü tejangja lir, anungji parnokji Nagaland nung senso asütsü. Iba amaji tangar kin Kuki , Garo aser Kachari nungertem dang masü ano Marwari, Bengali aser Nepali nungertema Nagaland nung senso asütsüsa lir. Iba jagi Nagaland nung nisung ka senso asütsü asoshi temetenji Nagaland kümer mezüng adokba electoral roll nung tenüng alirtem aser parnok dak nungi jakzükertem asütsüla ta tejangja government telemtetba lir, anungji Naga nunger mesüaka tsümartema iba electoral roll nung alirtemjibo Nagaland nung Indigenous citizen mesüra indigenous inhibitants asütsü saka parnokji indigenous tribe-bo masütsü, kechiyong parnokji Nagaland nung Naga nunger kintem den kasasa asütsüsa alumang temeja ka akhidang nungi yateta küma mali. Parnokji yimkümi aruba masü saka ayangi aruba meyipa mao senso küma alirtem dang lir. Sensobo  ajak senso saka yimkümer o yimkümer masüba na tetsüngdaji aji lir. Anungji tang tasen küma Nagaland nung Indigenous tribe aser Indigenous citizen asütsü atema government order kecha menüngdaker. Nagaland nung alumang yateta yimtsüngtem kümteta lira ‘indigenous tribe’ asütsü aser yamaji maliyonga Nagaland mezüng e roll nungpei tenüng mesüra tsürabur tenüng lira Indigenous citizen asütsü.Iba  dakji talila asenoki yangluloktsü merangba agi asenok meputep tenzükogo. Iba atemajibo asenoki asenoksasa asenok aitsütetsüla aser ano talila memenudaktsüi yakta dang yanglushitettsüla. Iba atema ano talika nüken belemtsüsa  telok kar longkak ait atatsü menüngdaker.