Shitak na ?

Nagaland nem ‘Best Horticulture’ sempet agütsütsü ta Indian Council of Food & Agriculture teloki ayongzükba Global Agriculture Leadership sentong ajanga metetdaktsüba osangji Nagaland asoshibo meimlaba osang tajung ka asütsü. Horticulture ta asüba nung ya süngjanglijang dang masü saka metsüjang aketba aonsutsütem ajak dena lir. Item rongnung mersü, bengana, bhendi, likok, süngrilikok, mapu aser kora nunger ama metsüjang aketba aonsutsü ajak dena lir. Ibaji dang masü saka naro dena ‘horticulture’ ta asüba küboki aiter. Itemji kodang bilemdangdir, state ajak rongnung Nagaland nemang  ‘Best Horticulture’ sempet agütsütsübaji kodaser shimtet ta asenoksasa asenoki süngmanga bilemtsüsa asenok tia lir. Tanü tashibo tang yangi shisema aliba aonsutsü ajakji Bihar, Assam aser Meghalaya state-tem nungi bener arua achir. Ano, süngjanglijangbo India tesem balala nungi bener arua sen tasak agi alia achir. Anarongdena, ashiko, tangari metettsüsa asen lima nungi adokbaji mersü tashila ‘ Raja Mercha / Naga mercha’ asütsüa akok. Iba mersü yabo Nagaland tesem aika nung aluyimertemi kanga junga ayimba nguogo aser tazü dang masü saka joko karibo lon (pickle) yanglur tangaleni yoktsü tenzükogo. Ano, süngjang lu rongnunga Nagaland nung junga ayimbaji chiru lu ya ka asütsü. Iba amaji tangleni chikujunga yoktsüsa asenoki alu tulu meyimktetaka süngjang lu aser aonsutsü lu karbo asenoki junga ayimba osanga lir. Item amaji reprangteta, ano tali tajungba aser temerangba inyaka yimdaktsütsü atema iba ‘Best Horticulture’ sempet ya agütsür südi. Iba sempet ya New Delhi nung October 24 nü senden tuluka nung agütsütsü renema lir. Jungjunga bilemdangra, Nagaland ya India nung state ajak rongnung süngjanglijang, aonsutsü aser naro lu ayimtsü asoshi tesem tajungtibabo asütsüa akok saka  item lu ayimba nung tangartem dang nungi asenoksa tajungba asütsüsa shimtetbajibo “shitak na (?) ” ta asütsüsa asenok tia agibo ashir. Atangji, tsümalen nungi metsü mersü nungi shir aonsutsü ajak bener arua chiaka, ano Nagaland tesem ajaklen aluyimertemi pei lu nung pei yari züsentetba agi kibong karbo item jagi peridaktsür. Ano, Nagaland nung karibo naro lua junga ayimer. Item ama mapatem jagi asenoki dang temulung agüja yimra, Nagaland nung ali telong nung akaba rongsentemjibo yutsür ali tema kisüng nung alu yima züsentetba agi Naga nunger takar küma alitsüsa Tsüngremibo moaja lir ta angatetter. Tanübo Israel lima nung züsentetba süngjang agi asen lima tonga bener arua asenoki sen tasak agi alia achir. Aji oda, Israel ama tzü peria malidak lisem lima nunga bendang limatemi yoktsüsa aonsutsü aser süngjanglijang lu yimtetra, Nagaland ama tzü peria alidak ali temo aketba lima nungbo parnok dang nungi terben agia tali tajungba yimtettsü. Tanü lanurtemi inyaktsüba tongtibang mapa kaji alu tajungba ayimtsü asoshi shisatsü aser temetetba tali bushisemtsüla. Joko, tanü putu nungbo alu ayimbaji akhi tsüraburtemi ayimba yimya nung masü saka tajungba aser teimba züsentettsüsa aluyimba science aser technology tapu balala amshitsü angazüka inyaktsüla. Tanübo alu ayimtsüba ya school mezüngtettertem mapa masü saka zünga shia metettertem mapa lir. Iba tangatetba nung zünga shia meteta alirtemi alu tululu ayim tenzüktsüla aser alu nungi züsentetbatemji tazü dang masü saka tamen dena ayoktsüsa Food Processing industry lapoka inyak tenzüktsüla. Ano, tanglen amato alu nungi züsentetba aonsutsü aser süngjanglijang ajakji tamajung mekümi küm piyong shitak angutsüsa, kari alidena yur temekong ki (Cold storage) tulu yanglur yura, idakjiang ano tajangzük tuluba angutsü. Iba ama aluyimba mapa ya reprangteta aser shisadanga nübortem nüngdak ataloktsüsa inyak tenzükra, mapa inyaker meinyakma adoktsü aser tajangzüka ‘shitak na (?) ta asütsüsa agir magima arutsü.