Lokayukta nüngdaker

India nung center aser state government nung yimsüsür aser tenzükertem nem ochishia yimsü südaktsütsü asoshi latetba ozüng kaji, center nung Lokpal aser state shia nung Lokayukta ayutsüba mapa ya lir. Lokpal aser Lokayukta ta asüba ya linük nung yimsüsür aser government tenzükertemi tim mesüi inyakba mapatem anema inyaktsü asoshi tashi agütsür inyakdaktsüba telok ka lir. Atangji, tanga senso mashi kati yimsüsür mesüra ketdangser anema okadak ken o agütsütsüa akok mesüra department mashi ka nungi metetnüba metettsü asoshi RTI ajanga asüngdangtsüa akok. Ajisüaka, okadak ken o agüja jembitsübaji temela masü, anungji senso ajakibo makoker aser memelunger. Ano, RTI ajanga temetetnüba asüngdangba maparen nunga aiben tebilemba mataloker. Anungji, nübortemi melamelaa tongtettsüsa aser nübo kanga matsük aser senotsüa meindok ser parnoki aginüba bushisüngdanga inyaktsütsü atema Lokayukta shimtsü asoshi center sorkari ozüngsa latetogo. Ajisüaka, tesasatsüka tang tashi state ishika nung Lokayukta meshimi lir aser item state ishika rongnung Nagaland densema lir. Atangji, Nagaland nunga Lokayukta shimtsü asoshi taoba küm Acaut telok ajanga kanga sashia takangba agütsüba ajanga Nagaland tatar senden nung benoka jembir mapa küma inyaktsü asoshi agizüka yuogo. Ajisüaka, tang tashi mapa küma meinyaker asünungji,  yakanü Bodbar nü Nagaland state dena Lokayukta shima maliba state ajak Supreme Court nung obendangertemi jaoka Lokayukta-ji shimtsü asoshi tenangzükba agidaktsüogo. Item state rongnungji West Bengal state-i taruba küm Januray ka nungi Lokayukta mapa tenzüka inyaktsü ta nangzük aser Tamil Nadu nem February 1 tashi anogo apuloktsü. Mizoram state-ibo Lokayukta shimer December 15 nungi mapa tenzükdaktsütsü ta metetdaktsü aser Manipur state-ia tang nungi ita asem tsüngda mapa küma inyaktsü nangzük. Iba amaji Telengana state nunga election temer ita asem tsüngda Lokayukta shima inyaktsü lateta yutsüogo. Nagaland nung Lokayukta mapa tenzüka aotsü asoshi tatar senden nung latetba sülen taoba December ita nung state angh-ia temelaba agütsü, ajisüaka ano kasa ozüng nung temelenshitsü kar inyaktepdagi ta ashiba nung obendangertem temulung mesüi October 29 nü Nagaland Chief Secretary jaoka lir. Idangji dang Nagaland asoshia anogo ka latettsütsü südi. Atangji, Lokayukta ya yimsüsür aser government ketdangsertemi tim masüba mapa inyakba anema nübortem nem ken o benokdaktsütsü asoshi lenmang lapoktsüba sentong ka lir, anungji shiba yimsüsüribo pei anema ken o benokdaktsütsü asoshi lenmang sademsadema lapoka yutsünütsü ? Iba jagi mapang agir asütsü. Item ama nübortem ajangzüktsü aser alima ajungtsü atema latetba ozüng mapa küma meinyakba anema nübortemi maneni ola adoktsü nüngdaker. Tanü Nagaland jungner saka majunger aser nübortem meraketa linür saka melitetter ta asüba timtemji government nung alirtem tai dang masü saka nübortemi tim masüba mapatem anema ola madokba ajanga lir. Aji oda, tim masüba mapa inyakdang ola madokba tetezüji ‘junger, kecha masü’ ta agizükba den kasa lir. Yimten nung ochimashi inyakba mapa ya Nagaland nung dang masü saka alima ajunga nung lir saka tetsüngdaji, tanga lima nungbo ochimashi mapatem anema nübortemi nübotsüka aser nüngsen agia ola adoker saka Nagaland nungbo ola madoker. Taoba India ato kilonser, Rajiv Gandhii ashi ama, tanüa sorkari nübortem asoshi lemzüktsüba senpak ka shia naiya paise 15 shi agidang nübortem ketbo tonga alitsü aser tanüngba naiiya paisa 85 tom nung samadoker. Asen lima jungdaktsütsü asoshi taneptsü mozüji ochishia inyakba mapa lir. Rom yimli laoba indang otsü zülur, Edward Gibbon-i ashiba agi, Rom yimli laobaji tanga kecha agia masü saka yimten nung ‘ochimashiba’ ajanga liasü. Tanü Nagaland merenloktetba tashidakjia kasa dang lir. Nagalang aneptsü asoshi Lokayukta nüngdakba den senso ajaki pei mapa nung ochishia  aser timi inyaktsü nüngdaker.