Ashipang ajakbo tongtipang masü

~  Talitemjen Imchen.

Tsürabur mapang memetetba putu, tammang putu, tazü putu, koba dang sünglong lanu putu mapang ta ajar. Parnok mapang ashipang agi sünger lia aru. Pei sasa metetloka aotsü kecha maka. Atetasü aser tetsübu agi sünger, ajak agi arasener, pongmang aser amsü ajanga dang metetba putu liasü. Tanüa asen-i shisadangra, parnok dang nungi kecha tepila mali, asenoka ashipang agi sünger sobalibateper. Ashipang ya kija ashipangi lokti ashipang kümdaktsür. Saka ashipang ajak asoshi kasa dangbo masü. Nisung shia ashipangtsü balala lir. Ne taküm nunga nai ashipanga arubatem aikabo samar südi aser ano aikasa alitsü. taküm ka ali tashi pei den alitsüba kaji, ashipang ya lir. Ashipangtem ya nisung ka shiameteta aoba den külemi samaa aor aser renloka aor. Asenok ajak tamanger kaka asünung, “Ashipang Kari Tangarbo Meyirur, Saka Nabo Yirur” ta lirapang, Tsüngrem dang asüngdanga indoktsü junger.
Otsüla oboula nunger mapang libaliru aser putu ji aika melenshia aru. Saka putu ka Aor-i talangka benshia aru amai bilemer. Parnok mapang, tatsü agi nisung kaji mejangba mesakba, shiranga lir asüba mesüra tarak maket asüba dangji tajungi asüba nung züngsem. Tasünü yimeryimsanger longsoa yaritepba otsü lir. Shiruru agi ngusetba, azük nungi tsüka asüba mesüra anojongi lendong (accident) balala ajurua asüba, itemjibo menenmechi agi asür ta amanga yim süngkümpong telongi bener mait. Item tasümangtem ji yimer leper-i bener mao, tasümang alidak anasaji dang süngo tutem-i zakpanger yutsü.
Tanübo temetetba putu, tashir putu, ajak mopungma nung aliba anü ita tongteta lir. nisungi mapatem anü ita takzütepa inyakteper. Tatsü agi anü ita takzü putu mapang ta ajar. Sünglong lanu putu mapang nung menenmechi agi asüba nung züngsemtsüsa tasürtem ajak to, tajungi asüba nung züngsemtsüsa tensa ji lir.
1980s tashi nung December mapang mesüra sodi mapang, town nung alir kanga longsoa yimtsüngi arua pelatepa benjongtep. Tawa tanübo December mapang mesüra sodi mapang yimtsüngi aruner mali. Yimtsüng nung alirtema town aser city balala bushia aor. Yamaji 1980s mapang tashi, town nung nisung asür ishika dang liasü. Timbaka yimtsüng nung dang asü. Tanübo yim ajak nung (kar dang alaka) yimtsüng nung nisung masür. Mozüki tajungtem town balala nung lir. Shiranger ajak mozü ki tajungtem bushia bener aor. Iba jagi tashidak mekoki asürtem ji mozükidang asür. Yamaji town balala nung süa bener yimtaki arur.
Iba tensa tatalokba nungji, yimtsüng aser town nung alir ajaki ajuruba ka ji, tasür ji yimer, adianu, medemer asür asünung, tasüdak jagi aotsüla aser aor. Akok nungbo asü pila sentep ya, kinünger aser telok mapang tajung apir agitsüla. Saka asenok ajak tepang nungi adokba kaji, ammang mapang ali nung tasümang maremer ta jembir. Ammang mapang tasümang maremer ta ashipangba ya kechi nungi adok. Shiba nungi jembitsü tenzük? Tawa to Dimapur nung medemer ka asü. Aikati tasümang ji ammang mapang indoknüa bilem. Saka nüktangpurtem-i tasümang ammang mapang meindoker ta ashi. Aser tasüngnü ji dang arem. Saka iba ashipang ya asenok ajak molungrem (mindset) nungi indoktsüla. Iba ashipang ya asenok ajak den mapet kümogo. Otsüla obuola nunger mapang, sünglong lanu putu mapang ji, alu dang ayim. Parnok mapang alu nungi adokerbo anisüngzük angu. Tanübo temetetba putu, tashir putu. Pei pei metetba yari ammang sangwa meditem-i inyaker külena anisüngzük manguba putu ka lir.
2015 küm tetenzüklen kinünger ka asüba mapang, leper tejen ana densema par asem (leper asem) külemi leper tajung ka yanglutsüsa maongka angu. Par asem külemi leper yanglutsü asoshi, tesentepertem-i leper tejen meyanglushir ta ashi. Kü molung nung tera yirua, kodang nungi leper tejen yanglushitsü ashipanger ta ni asüngdang. Asen yimer shiba leper yanglushiba mapang kechi atalok ta tanaben ashishi. Parnoki limapur mapang nungi ta langzü. Ni parnok dang limapur mapang tasür ji ali nung marem. Christian yimsü agizüker külen dang ali nung arem. Süra asen yimtak shir kibong nung, shir kidong nung leper tejen yanglushiba ashipangtsüsa lir. Sürapang, town balala nungi asen yimertem tasümang kakteta bener arur aremba ya, leper tejensa akashiba masü no ta iba o jagi tatem süa ni medangsem. Ibaji dang masü, nisung alep (coffin) yanglu danga, sü agi tetsüngbo menempangtsür ta, alep ali telongi yokdang tekolak anü adoklen aremera ta, item ashipang ajak indoktsüla.
Iba ocet tatemsa, 2016 küm December ita kinünger aier chanu ka, küm tertrok mapang asü. Kinüngertem leper yanglutsü atema jembitepdang, la ama tobur junga, kangki ka leperlong nungji nibo inoknü. Kinüngertem-i la tzüsenba kuli mali taji, kangki leperlong nungji meinoktsü ta ashi. Ni parnok dang metzüsenerbo leperlong nung kangki meinoktsür ta shibai ashi ta asüngdang. Parnok ajaki ABAM nung remena kar ta langzü. Iba mapang, ni otsüla oboula nungi amanga arur, iba maongka jala leperlong nung kangki tashi malangzüktettsüsa na! ta bilema kü molung kanga raksa (alimar yimya agi tain asü dang nungi lanu asüba nung temolung teraksaba akümer). Ni tera mit jakden dener, “Süra, jala kangki maliba leperlong ji, Hindu indang asütsü asü, Muslim indang leperlong asütsü” ta ashishi. Iba sülen ABAM nung inyaker kar dang, ni metzüsener atema leperlong nung kangki meinoktsü indang ji asüngdangtep. Pai lokti pangzüng (officially) küma, metzüsener leperlong nung kangki meinoktsü renemba mebilemteter ta langzü. Iba sülen ni pelaseta kinüngertem den jembitep. Saka parnoki tangar meinoker ji asenoka meinokli ta o shidang agütsü. Item ama ashipang yimyatem ya joko tensa den mapeter. Asenok ajaki indoktsüla.