Nisung shia-i pei sasa pei-ji shiba arr jangja jangja-a angatet-tsüla, iba sülenjiang lokti kaji telongjem nung tejakleni indang indanga bener otettsü lenmang lir

~ R.Imkong Lkr, Diphupar: Dimapur.

Iba lima nung loktiliba tapu aika lir, iba loktiliba ya pei pei kija taküm kaka agi meyokteper akümba telok kaka lir, iba loktiliba taküm tangji “lokti tentet” ta ajar. Kodang iba kija taküm ka ka shia-ji junga lidir idangjiang alimaji junga litettsü ta ajaki angatettsüla. Kodangsa nisungtemi pei pei taküm shiaji tazüokba nung “self control” alitsü angateta kümdir, idangjiang nisung kati tangar nisung ka akhüm tsübubaji nüchi taküm ka ka alitsü tetenzük akümer. Iba tangatetba ya nisung shia dak alitsü kanga nüngdak ta reprangteter, saka iba nüchi tangatetbaji nisung shia dak melira lokti kaji kodanga junga alitsü makok; tetezü mangateti aliba lima ka nung kodanga nüburtem sünepa tejakleni motettsü aser alimaji tepor junga süngjema alitsübaji tamakoktsü ta angateter.
Iba lima nung loktiliba tapu aikasa lir, item rongnung tongtibang lokti tapu ana asenoki angur. Mezüngbubaji alima lokti yimsüsüba telok ya lir, aser tanabuba telokji Khristar Arogo yimsüsüba ya asütsü. Iba lokti tapu ana ya apuani mesüka lir, kechiyong telok ana ya kati ka den pila-a meliteter, kechiba ta süra Khristar Arogo kaji medeni alima yimsüsüba lokti kaji junga bener motettsü ta kuli kar ajanga sayur. Tatishitsü agi, alimar lokti yimsüsüba nung senden kar ayonga akadang “alidang” tamasa Tsüngrem dang nungi temoatsü aser tashi meshia Arogopur rongnungi kati sarasadem agirang senden maparen ajak tenzüka jembitepyonga aor. Iba yimya maparen ya Nagaland nungbo kanga süoki ia inyakteper, saka tanga state-tem nungbo iba maparen ya junga benshiba mangashir. Ni bilem nung Nagaland Legislative Assembly nunga sarasadem mezüng agirangsa maparen tapu ajak tenzüka inyakyongasa oa alitsü ta amanger, kechiyong Nagaland state yabo Khristan timba ser aliba state ka lir. Iba kasa inyakyim ya U.S.A nungbo Donald Trump President-i anir pa kübok aliba yimsüsürtem ajaki sarasadem agir-ang maparen tapu ajak tenzüka inyakyonga aor ta angazüker. Kechiba yimsüsürtemi sarasadem agir-ang maparen tapu ajak tenzüka inyakyonga aor ta süra parnok maparen tebilemtsü jenti liaka Tsüngremi parnok tekolok shisatsü nung yariba ajanga lendong tapu aika nungi kümzüka jenbua liteter ta parnoki jangja jangja meteta lir. Koba tetezü alima yimsüsüba tsütsülen komaraka prangshia yimsüsüa liaka parnoki tenüng agi dang asüyongbo Tsüngrembosa akhüm tsübur ta sayur. Yamaji kenü anogo pei dak timtem kar atalokdang Tsüngremsa bushitsüsa akümer ta ajaki pei pei mulung nung rizünga yua kar. Anungji nisung shia dak tazüokba shisatsü ya Tsüngrem nungi angur ta meteta Pa nungi temoatsü meshia sarasademer-ang maparen tapu ajak tenzüka aoba angur.
Tanabuba nung alima yimsüsürtem medeni Khristar Arogo kaji tabensa masü ta angateter. Kechiba ta süra Arogo kaji nütsüng nübo tulu tila ajak meyokteper akümba telok ka lir, aser item jagi Arogo nung saru doka temeranger tenla tajung agütsütsüba ajanga dang Arogo kaji taküm alir, aser Arogo kaji alima rongsen nunga kecha timtem melie dang yaritepa bener aoba angur. Yamaji telok ana ya kati ka den sendaktepa aliba maparen agi sayur. Tetezü telok ana ya kati ka den yaritepbaji melira ajak tamakok nung lir ta angateter.
Tasembuba nung alima yimsüsüba nung alirtem-a süang, mesüra Tsüngremer Arogo ka nung tenzükertem-a süang, mezüngbuba nung pei sasa pei-ji shiba arr jangja jangja angatettsüla, iba sülenjiang pei sasa tazüokba nung kati ka akhüm tsübutepa mesüra kati ka taoba ta züngshitepa akhüm agüja tesendaktep tajung nung lira idangjiang pa mesüra la adenba lokti kaji teronem tajung atokdakja liyonga otettsü aser idangjibo alima nung lokti kaji mejungiang malitsü, aser lokti kaji kodang junga lidir alima nung yimjung aser tesünepji yangji alitsü.
Tanü asen lima lokdi anaprongla nung tashir aser temeteter agi sünga aliba lima ka nung asenok alir asünungji telok anaprongla nung degree tulu akaba nisung-tem aikasa densema alir, aser ano degree tajung tulu maliyongbo ken-o-junga angateter aser jembiteter sempet tajung aketer aikasa densema aliba angur. Saka asen Naga nunger balaka alima yimsüsüba tsütsülen mesüra Tsüngremer Arogo tsütsülen tangatetba aser temetetba maliba nisung asüyongbo pei pei kin kidong tsütsülen tarensen nungi nübu abensatsü atema kar lokdi nungji anioksemer mesüra shimoker aser inyakyonga aor. Iba mapang nungji telok nung mashi malu nisung kar tangar kecha nunga madoksa yur pei sasa pei-ji kanga ulua bilemba nisung kar densema alir, “a peculiar type of person” aser item jagi ashir, oda nia lokdi nung ya nübu tajung ka ta tu ta pa mesüra la sasa tera tiyoksanga bilema, kü tebilemba-a kabosa agitsüla ta ser telok nungji tamagitsü ken-o-kar benoker mesüra sangoktsür, aser iba ken-o jagi lokdi kaji menena akümer aser lokdi nungji aika mulung yirutsür. Yamaji item amala samesa nübu lokdi nungji atemba ajanga mangatetep jenti adokdaktsür, aser yamala lokdi kaji oda odabo aoun “curry” tajung nung metsü “salt” agi manang asoba ama kümdaktsür. Asen Tsüngrem ya khen agi temeim taochi agi sünga aliba Tsüngrem asünungji pai asen ama mashi malu taküm ka-ji-a kenübo lokdi ka nung züngoksemer, tetezü Tsüngrem nükjidongjibo junga kedang südaktsütsü mechi nung shimoker, saka iba maongkaji karibo mangateti lokdi ka nung tenzükdang pa mesüra la atenba telokji kanga mejungi benjatsür alir, aser iba telokji tia maka telok ka kümdaktsür. Anungji tarutsü mapangtem nung item amala chirnurtem dak iba atakatemji kaodaktsür, tetezü tsürabouri tasentzü achiba aser ajemba ajanga chirnurtem tepu mejemdaktsür ta asüba shin o tu atalokdaktsür. Anungji tanü ta ajakba anogo nung shirnokisa Tsüngrem-i aginütsüsa mapa tajung inyakteter parnokji temoatsüba, saka shirnokisa mashi malu jembia mapa tamajung lokdi ka menentsüsa inyaker parnokji samalanglang. Anungji temulung tindang aser shisatsü temerük atenba purtem atemabo tarutsü nung chirnur asoshi metsüjang tajung rema doktsür ka ka akümtsüaji pei sasa tazüokba taküm kaka alitsü kanga nükdak aser alima sanger tsüngdang tatishitsü taküm ka ka altisü ajak dang ayongzüker.