Asenok dak apet ozüng latettsüla

Nagaland state kümer küm 60 jungdi asür saka shitakba state ka ama kümteta mouteti maparen aika nung timtemba angur. Tang tashi nunga Nagaland state university mali, medical aser engineering college kata maka, alu junga meyimtetter aser industry-bo melapoktetter ta asüba tia nung state agi state memesük auyi ponga aser lishi melanga asenoki litepdagi. India telongjem kübok aliba state 29 rongnung ajak dang tamajungtiba aser tamakok anguba state-ji Nagaland asütsü südi. Shitakba agibo tanga state-tem dang nungibo Nagaland state-ang tajungba kümer sentsüwangshia alitsüla, kechiyong Nagaland state yabo kenyongi maongka balaka nung küma lir. Ajisüaka, pei state nung pei nüngdakba reprangteta pei den apet temzüng ozüng dena meyangluteti tangari lateta akaba ozüngtem nung dang ajemdaker asenok lima nung sentongtem atonga inyaker. Asenokbo temzüng ozüng yanglutsüa nüngdak mali aser asen dak apet temzüng ozüng yanglutetera mali ama, onsara ayong, tangari lateta yutsüba temzüng ozüngtem asenok meyong kümer amshir. Tanü asenoki tangar bendangertem Nagaland telongi aittsü asoshi temelaba agütsüba inyakyim ILP agütsüba maparentem ya alemli, India nunger dena yimten nüchi mangudang, British yimsüsüba mapang 1873 küm British nungertemi latetba ozüng amshir. Ibajia tenüng agi amshir dang ashi asenoki shitakba ozüng küma mamshitetter. Iba kasaji state ka alima asoshi teyarir tajung ka asütsüsa aientsübaji kaketreju nung kaketshisatsü tajung aser shitak agütsüba ajanga ataloktsü. Atangji, SCERT ajanga Nagaland nung Naga nungertem asoshi tapet shisaliok agütsütsü asoshi meranger, ajisüaka iba jagi meperir, anungji shisaliok wadang nung mongin nisungtem den asüngdangtepa Naga nunger yimsüsürtemi tanü putu nung asen dak apet shisaliok sayutsüsa asen meyong ozüng aser sentong tejangja alitsü nüngdaker. Iba kasaji alemli asenok British nunger kübok alidang mesüra Assam state kübok aliba mapang Assam tatar senden nung latetba ozüngtem masü saka asenoka asen dak apet ozüng lateta amshitsü mapang tongogo. Asenoki aiben ozüng yabo menüngdaker amai bilemer, iba jagi tatar senden nung putu dak apet temzüng ozüng tasen latettsü asoshi ken o  benoka jembiba aibenbo mangashir. Atangji, asenok ya temzüng ozüng shitak benshiba nübortem masü saka pei inyaknütsü inyakba nübortem lir. Iba jagi government inyakyim aika nung lateta akaba inyakyim ama masü saka pei inyaknütsü inyaker. Tanü asenoki inyakba apibo asenok ajungba agi masü saka kanga mejungi inyakba agi obendangdaka ken o jembitsü nüngdak maka kümogo. Ajaki pei pei ajungtsü bilemdang ajaki aibelener, anungji inyakyimbo shitak kata mali, saka tai apur mali ta pei sünütsü sütetba lima kaji asenok lima kümogo. Iba mapang ya asenok asoshi tetsübutsü mapang lir. Ozüng maka aser mamshir asünungji, shibai tangar tsübudakja tashiyim mapa tuluba amshitetter Nagaland-ji pa meyong mesüra shibai sen teimba amshia jembidir, Nagaland-ji pa meyong akümer. Iba amaji Nagaland ya dokan nung sen agi alitsü akokba oset amato dang kümaodokogo. Iba tensa tia ya nokdangtsüla aser ozüng amshitetba tensa tia agi melentsüla. Tapu aika jembiyonga, government inyakyim nung department shia pei mapa inyaka aotsü atema küm 2 sentong, küm 5 sentong mesüra küm 10/20 sentong ta alitsüla aser itemji shitak inyaka otettsü atema asen dak apet temzüng ozüng shitak lateta alitsüla. Temzüng ozüng lateta akanungji, joko shinga iba temzüng ozüng aser inyakyim alema maotsü saka ajak longjemer kati ka yaritepa inyaktsü. Asenok ajaki terenlok mapa inyaktsü jembidang sen dak dang tenük rangloker, saka senji mezüng masü asenoki tarutsü nübortem indang bilemja inyaktsübajiang tongtibangba asütsü. Joko, tanübo school-i maodangyongi zülutsü aser azüngtsü angazüker aser school-i maoyonga internet nungi agizüka ajak metettsü akoker, ajisüaka iba jagibo taküm matemtsü. Iba ama putu tensa dak apet lanurtem  nem shisaliok agütsütettsüsa ozünga latettsüla, sentonga yanglutsüla aser ajaki mapa nung temulung kanga agüja ochishia inyaktsüla.