Tebok masünger

Küm shia Nagaland state senotsü sentong (budget) yangluba ya sentsü nung dang atemtsüsa yanglutetter, kechiyong asenok tangulen dang nungibo teindoklen teimba adoker. Ibayongji taküm küma 2019-20 küm asoshi Nagaland budget latetbaji reprangdangra sen crore 1,611.98  agi meperitsüsa senotsü sentong latetogo. Atangji, peri meperi ta masü saka küm piyong state ka nüngdakbo inyaka aotsü asünungji, apua asüyonga inyaka aotsü tebilemba nung senotsü sentongbo yanglutsüsa akümer. Nagaland ama state tila saka küm shia sentsü nung dang küm tembangtsüsa senotsü sentong yanglutsüsa akümbaji, shitakba nungbo, taaktsüka, kechiyong sentsü tsüa inyakba amaji alijak nung teinyaktetba kecha maka. Government asüyonga mesüra kija-kibong asüyonga sen apua amshiba mesüra sentsü tsüa mapa inyakbaji tim dang saka sentsü tsüa inyakba mapa jagi tesülenbo sentsüji aotettsüsa inyaktettsüla. Ajisüaka, asenokbo yamaji masü. Küm 14 jakdanga khenbo India government-i Nagaland sentsü tsüa aliba ajak aodoktsü saka iba sülena küm shia sentsü madak sentsü nung arur aser sentsü tsüa inyakba agi tarutsü nungbo rongsen lenmang küma aotsüsa inyaktetba kecha mangur. Tang ama Nagaland senotsü sentong yangludang, nübortem dang nungi alimelen (tax) agitsüsa enoka meyanglubaji senotsü sentong tajunga ta  jembir, ajisüaka jungjunga bilemdangra asen lima nung tax agidi asüyonga kechi nung agitsü (?) ta asüba tasüngdangba-ang ka arur. Asen lima nung government nem alimelen agizüka agütsüdi asüyonga teyanglutetba kecha maka, anungji government-i yaritsüba dak alaka nübortemi government senpong nung enoktsütsüsa shingaia kecha meinyaker. Atangji, shishilembaba maparen nung center government-i GST agi tenzükba ajanga state-a iba tax saru nungi küm nung sen terabo ngua alitsü. Iba dakji alaka senotsü tera arutsüba department-ji Power, Transport , Forest aser Geology & Mining nungertem asütsü. Ajisüaka, itemjia pei boka mesüngtet government dak dang nendaker. Asenok akaba ajak agi government ita sen achiba mapatem ya lir. Nagaland atema lemzükba sen teimbaka government tenzükertem ita sen nung oadoker, anungji terenlok mapa inyaktsü asoshibo manünger. Nagaland nung asenok ita sen agia government mapa inyakba tia ya jungjunga bilemdangra, kidang longpen mechiba amato dang lir, kechabo meinyaktsü saka kiburi süngo tu bener arutsü ataa lir, ajiang tebok sünga chili kazüli asütsü. Joko Nagaland nung government mapa inyakertem agi masemer. Office aika nung nisung anati inyaktsüba mapa nung nisung ter ia lir, anungji teinyaktsü mapa maka kazüteper. Ibaji kodang asenoki jungjunga shisadangdir, asenok akoksabaji ita sen nung sen aobaji masü saka tashi kar aser sempet tajung tapu balala aketer nisung paikaji anogo shia mapa maka kazüdokbaji asütsü. Itemji pei nem Tsüngremi agütsüba tashi aser sempet noklang nung shilem ter (10 %)-a mamshitet leper atongtsü. Tanü aser asüng Nagaland asoshi tapayutsü aser tesasatsüji aji asütsü. Iba jagi Nagaland sensaker. Koba lima südir süang government mapa inyakertemi pei lima takar kümdaktsür masü saka government mapa meinyaker aluyimertem aser industry tapu balala lapoka kechisarina yanglurtemiang takar kümdaktsür. Iba tangatetba nung Nagaland government-i sentong tasen ka melatet tashi Nagaland yabo government ita sen tilaka chia kazütsü raktepba lima ka dang kümadoktsü. Iba amaisa terenlok mapabo kecha meinyaker saka government ita sen nungbo senotsü teimba teimba endoktsüsa akümer ta aonungbo, memenui ita sen magütsüteti government-a laotsü. Joko, Nagaland nung alirtema pei tashi aser sempet amshia arakzüka mapa inyaktsüla. Aji oda, nisung shia teinyaktetba kabosa alitsüla. Jokorla, department shia mapa inyaker kwi nüngdaker aji dang ayutsüla aser tanüngbajibo agiener pei akok mapa inyaktettsüsa lenmang tajung sayutsüla. Iba tangatetba aser nükla nung taruba Nagaland senotsü sentong renemtsü imlaa atar.