Seretlong Tozük Medemteptsüla (tepong II)

~ Talitemjen Imchen.

Kodang seretlong tila aser oset tila medemtetdir, ibaji nisung ka asoshi seretlong medemtetba yimya aser amshiyim nung tetenzüker lir. Seretlong tulu aser oset tulu nunga medemteptettsü akoker. Tangar seretlong-i ozükba shitak tangar nem agütsütsüla. Ne medemsangi/medemlai ozükba oset shitak atsüanem makai agütsütsü nüngdaker. Iba jagi dang asen lima aintsü aser asen dangi yimchiyimjung arutsü. Kima yimdong nung pei nisung dang süaka, majurutepnüseta ajurutepba ji seretlong tozük o oset na memedemteptetba agi lir.
Tatishitsü agi, telok nung lenir kati teti onük kanga junga jembir. Onük jembir-i kodaka meranga telok asoshi mapang, nübu aser rongsen indoka renemer arua jembirar, ajibo nüburtem-i meshisadanger. Saka pa/laibo teti junga jembir ji, tanga aser tarutsü nunga junga jembitsüa ja. Pa/la dak tasonü nungi Tsüngrem-i amoktsüba sempet lir nung ta dang ajaki melamelaa agizüker aser bilemer. Pei chirnur tenüng mesüra kidang teti amshiba oset ka tenüng tetshia melira, asen-i temolung nung aruaka tepang-i madokteter. Yamaji Sannüker-i mashi tesem ka nung laishiba nungi lai tekong ka adoktetba ji Laishir jagi teti bilema aliba ka ta mebilemer.
Tatishitsü sangro mezüluteter, ken mezüluteter aser ocet mezüluteter kati tangar kar nem züludaktsür aser mejemdaktsür. Tatem nung tangar-i inyaktsüba nungji tera zülusatsü mesüra zülushitsü. Kodang alimai, ken yabo kanga junger mesüra ocet yabo kanga junger sangro yabo kanga junger ta ashidang, hau ni tera yanglushiogo ta ashitsü. Ano yabo majunga to ta ashishidang, iba mapangjibo tezülusang/tezülula tenüng agütsür.
Tatishitsü agi, lenir-i telok asoshi jungdisü ta bilemer inyakba ka, netsüngi yabo mangateter, majung ta ashishia aru. Lenir jagi telok nung angateta ashitsü melena, netsüng ji kecha mapayui dang yutsüra, au nung alep ama netsüngtem ji yirur aser au rongnung aula mesatem medem lenir ji telok nung mesademer.
Ano yimkong lokti (general body) ainba ji reprangdangra, kinük külen dang satema ainba angur. Tsüngrem-i asenok ajak nem tasodang sempet balala agüjaa lir ta jembir aser angateta lir. Saka kodangsa election arudir, tekapu sünga dak alaka, ajak political leader dang kümadoker. Pei pei wadang aser sempet tobo manger mesangwa nung amadoker. Aser ajaki taküm piyong bendena aruba rongsentem aser shisatsütem ji, ken election nung candidate ka asoshi noktakdang, indoktsü merangteper. Nüchiso bushiba tsütsü reprangdangra, nüchiso ka dang nüngdaker aser ka ji teperi. Saka nüchiso asoshi noktaker telok ter jungnüa akümer. Aser ajakji nükjidong ka nung nechiso ka asoshi aser asenok asoshi lir.
Watitep (Entertainment) tsütsü reprangdangra, kongkikeno (music) tsütsü süang, noksamangaoktsü (videographics) tsütsü süang. Item sempet aketertem tanü jenjang kong lir. Parnok jenjang ji tang tazüngla nung lir. Asenok-i ajongkettsütsü nüngdaker. Parnok-ibo sempet tajungtiba nung yanglur ayoker. Saka item sapua angartem-i pei pei ajunglen, technology balala ajanga yanglusar, Google, facebook aser watsapp balala nung amshir. Nai masüngdangi mesüra ozüng memeteti yamaji amshia lira anenadokang. Mesüra parnok-i court nung case agütsü nungbo senchi dalang achitsü aser temenok dalang agütsütsüsa akümtsü.
Telok balala nung ken atentsü agütsüdanga, pei original ken asü tangar indang ken aser nai atentsü asüngdanger asü masü ta metetpela (authenticate) sülen dang telok lenirtemia sendong nungji shilem agidaktsütsüla. Mesürapang, copyright alirtemi court nung case agütsüra sendong ayonger dang senchi achitsüsa akümtsü. Ano alima aintsü asoshi kongkikenor mesüra noksamangaoker karibo aibelenertem asoshi court nung case agütsütsü nüngdanger. Iba jagi dang asenok tenük lapoktsü aser iba jagi dang asen lokti lirumedema aintsü.
Asen lima nung tesünep aser yimjung alitsü asoshi, kija aser lokti ajaki tangatetba tajung kati arutsü nüngdaker aser kinük ajaklen külemi seretlong o oset na lirumedema indaktsütsü arok nükjidong ser tenzüktsüla.