Alima Apayudi

– Tangsen Lemtur.

Tsüngremi yangluba ‘planet’ rongnung nisung taküm alitsü akokba planet ji asenok aliba alima kija ya lir. Nisung billion 7.5 den tanga shiruru molulisem ama mezüngdangteti aliba lima nung tzü-mopung menenba aser tatsükba akumba ajanga meimchir taküm melitettsüsa akumnungji linük balala nungi lenirtemi anir asen aliba alima kümzüka ayutsü atema mapatong balala benoka inyaka arudar. 1970 küm nungi tenzüka kümshia alima nung nüburtemi April 22 anogo ya ‘Alima Anogo’ (Earth Day) ta shiteta amonger. Yamaji taküma alima tesem ajaklen tanü, April 22 nü “Alima tzü-mopung aser tsüngsang-mopung rajemba” ta asüba omen nung ajemdaker sentong balala yanglua amongtsü. Alima Anogo ya 1970 küm mezüng among aser iba küm nungjagi tenzüka alima nung linük 192 dak temai kümshia iba anogo mungyonga arur. Tzü-mopung memeneni kümzüktsü aser alima apayua anepalutsü tangatetba ajak nem agütsütsü nükjidong nung Alima Anogo amongtsü tenzüka liasü. Küm aika tejaklen US nung industry balala lapoka aoba ajanga tzü-mopung menenba agi nisungtem asoshi timtem-lendong bener arutsür, ta rajema US nung Senator, Gaylord Nelson-i alima memenendaktsüi wazüka ayutsübaji kanga rongdak nüngdak ta apitet. Iba mapang nungji 1969 küm Santa Barbara, California nung totzü yimdokba ajanga taküm aika samaba aser tzü-mopung menenba ajanga teraksatsüba aser takoksa ngur, alima kümzüka ayutsü asoshi langkabosa inyaktsüla ta Nelson-i apitet. Ajioda mesüngjemtetba tanela kati pa ajungshia pai külem yimten nung tenzüker kar ayongsemer America ajaklen tzü mopung memenendaktsüi alima kümzüka ayutsü asoshi tesayuba aser tangatetba agüja inyaktsü tenzük. Iba nungjagi, 1970 küm April 22 nü America nunger million 20 shii tesem balala nung sentong tapu balala ayongzüka alima nung tzü-mopung menentsüsa mapatem kecha meinyaktsüla ta sangdongtsü tenzük. Alima tzü-mopung kanga menendaktsüba aser alima tatsükba akümba kulitem rongnung- totzü yimdokdaktsüba, industry balala nungi adokba mokozü aser tango tamajung, factory tapu balala nungi jana aser miim mozütem, arem tulu chidokba aser arem shiruru khasetba mesüra samayonga aoba densema lir. Ano tebilemtsü tulu kaji, anü nungi adokdaktsüba ‘ultra vilotlet rays’ nungi asenok nokdanga kümzükba ‘Ozone layer’ tapoba akumba ya asütsü. Ano külen tebilemtsü kaji, industry balala nungi miim mozütem ayong nung yimokba ajanga tzü shirurutem asüba dang masü saka tashidak balala pokteta nisunga jenti asür. Ayong nung miim mozütem yimokba ajanga tashidak balala pokteter aser iba kuliji ajanga anogoshia alima nung nisung 14,000 shi asür, ano India nunga kasa kuliji ajanga anogoshia nisung 580 shi asür ta bushitetogo. Ano alima tatsükba akumba tongti kuli rongnung kaji, anogoshia Industry timbatimba amenokba ajanga arem tulu chireptsüsa akumer aser alima moapu tuluba küma alima  tatsükba akumer. Tanüasüngbo dokan nung tilateri chiyungtsü/oset ka aliba ajakji ‘polythene’ taseptsü nung enoker agütsür, ibayongji anogoshia polythene bag jenti yanglur, aser ajak jagi alima tzü-mopungsa menentsür. Iba anogomung nung nisungtemi süngdonglidong peria atemer, ali aser tzü memenentsü atema nüburtem dang ‘polythene bags’ mamshitsü ajungshir, pei aliba tesem merükteter aser süoshi tanen (green) semer alima kümzüktsü osang sangdonger. Ajioda 1970 küm nungi tenzüka joko küm 47 buba alima kümzüka ayutsü sangdonga inyakba jagiang tanü tashi asenok tango sadema sashia taküm liteter. Tanü asenoki asen ajung dang masai asen chirnür aser semchisemnurtem tarutsü atemaa bilema alima apayudi.