Alima tongpang rara

– R. Imkong Lkr. 4th Mile, Diphupar.

Alima Tongpang Rara tetezü kin kati kin ka anema azü tokshia raratepba dang ajar. Kodang kin ana mesüra asem tongpang raradir kin kati tashi maitba kin ka madak takok tulu angur, aser shibai makoker, parnoki takoker kübokji tashi angaa alitsüsa akümer, ibaji dang masü saka makokertemjibo takoksa tulu ataloker aser ajurur.
Akhidang asen tetsü tebou mapang nunga kin kati kin ka maktepa raratepba otsütem aika asen Naga lima nunga atalokba angashia aruogo. Yamaji taoba mapang “Second World War” alima tanabuba tongpang rara nung England ya “Economy” rongsenketsüng kütdangsüba nung kanga mejungi küma dok. Kechiyong Britain, America aser Russia parnok temeyoktep telongjem rara mapang nunga England yimli yagi kanga junga shilem tulu agia aru, aser joko parnok akaba oset-tsüset, chiyongtsü, raraba oset-tem ajak nung kanga ajema aküm, aser joko kanga aniseta kümer liasü ta otsü jagi ashir. Ibaji mesüka kodangsa alima nung tongpang rara adokdir, teindokba tali tali akümer, saka züsentetba nungbo tajemba tajemba akümer aser alimaji sensak tia kati metetsümonga ia doker alir. Anungji raraba ya majung ta alima lenirtemi bangjemtep aser Septemper ita Geneva nung teshimtetpurtem adenshia senden amentsü tenzük. Iba senden ya alima tanabuba rara sülen amen, iba senden tangji “Alima kintem telongjem sabang ta aja” “U.N.O.”
Alima nung rara ajanga timtem takoksa jenti bener arutsüba dak alaka, alima rongsenketsüng nung terenlokba kangabo maliasü aser kaket shisatsü nunga terenlokba mali ta reprangteta aru. Yamaji alima tejakleni aotsü atema rara masü, yimjung nüngdaka liasü ta otsü jagi ashir. Tanü alima rara tasembubaji kodang adokdir, iba jagibo alima ajonga “Molumi” ama akümtsü südi ta meimchertem ajaki tsübuseta atatepdagi, saka iba rarajibo kodangang ataloktsüar ibajibo asen teyanglur ket nung dang lir.
Saka tanü iba putu tensa nungbo alima rara melena tanga rara ka agi asenok ajak dak kongshia lir. Iba raraji kechi rara ta asenok ajaki metetnüa yongyaseta alitsü südi. Iba raraji ya lir, tanü asüng pei pei kibong sasep nung takartema takar yari, aser sensakertema sensaker yari tebilemtsü tulu ka ka agi tonga lir.
Tamalen onok mapang nungbo Matriculate, class 10 (ter) pass asüba nübutem kanga puzünga (very few) liasü. Aser class ‘A’ nungi tenzüka azüngtsü tenzükdang tasoba küm 10 (ter) abensadangangsa schooli “Skuli” ooyaa liasü. Saka iba mapang nung onok yimdaklirtem balaka skul-i terabo tain kümerangsa aoba agi lesson mekoki-sa kasa class nung tu küm anabosa amen. Saka iba mapang nung azüngertemi class 10 (ter) pass sütetbaji shiti teka “Elephant” den kasa ta züngshi. Tetezü iba jenjangji kanga tulu ta züngshi. Aser class 10 (ter) tang pass süaka mapa tajung “Govt. job” pei pei yaribosa angu. Saka reprangang, tanü tensa nung tazüngertem nübu tu kibong shia nung ana asenbosa lir, aser kar kibong nungbo Graduate sütetba nübu ana, M.A azüngba nübu anajeka, Law züngtemer ka, B.Ed azüngba nübu ka ta nangdena litepdagi, koda jangratemtsüka lir. Saka tanü tensa mapang ya repranga aru nung education peria ngur, saka mapabo mangur. Kechiyong asen Naga lima ya kanga sensaker lima ka lir, aser tanü tashi nung Industry tulubo doktsür tila tari yanglutetba Industry kata takok ngua bener aoba mangur. Iba jagi tanü lanurtem tu degree tajung ngur züngtemer liaka Govt. mapabo mangur, aser ano Govt.-i training tajung agüja oda küm ana asen tashi department balala nung pass südaktsür saka mapabo magütsür ta angudang nüburtem tu teimla ajaka samadaktsür. Item ajak ya Govt. tai ajanga ataloker, aser Govt-ji shiba ta bushidang nung office shia nung tekolaktem aser state nung yimsüsürtem ya lir. Parnoki pei pei position ajungtsü nung tang temulung agütsür, saka nüburtemdangbo item jagi “reasons” kangabo tejangja masüba aikasa sayuteter aser centre nungi aruba sanction-tembo mapang tatsüka nung temadoker alir. Iba jagi tanü-asüng R.T.I kongsang lapoka lir, saka iba jagi temulung kangabo masüba agi “ACAUT” organisation yagi melenzüka takok ngua bener aoba angur. Tanü lanurtemi pei tsüraburtem den taküm piyong lirepatsüka alitsüba tu mapangi memelar asünungji oda kechianga mesayang nung “out of frustration” tanü lanurtem aikati mapa tamajung inyaktsüsa akümer. “Today’s youth are burst in anger, and they involved in anti social activities.” Item lanurtem rongnung kari auyatsü mulungteter, kari jakdaka mapa tamajung inyaktsü atongteter, kari telongi aitsü shisateter, ano aikasa lir. Saka nü-ji “nüchi” mulung atenertemi pa/la tazüngba degree tu khen agi mesükshii tang, “they never think of their high degree” auto driver mapa inyaker, kari aluyimba nung “farming” temulung agüja inyaker, kari “music” kentenba mapa nung “training” agir mapa tila tari kar inyaka pei kibong mesüa alir, kari ita sen tila tang süaka private school-tem nung tesayur mapa inyaker, aser ano aikati company mapa tila tari nung pei tebok mesütsü atema anogo shia Auto para agütsür külen pocket money tera-ra ngura ojang ta ser inyaktepba angur. Kari teka mapa nung süng mistri inyaker, karibo anogo shia takar mapa nung hajera “daily wage earner” mapatem ali atutsü süli, ki yangludak “helper” “jukali” teyariteper süli, oda kecha mashi-shii dang tanü poksüng ngurbo ojang ta ser inyaker. Kangasa junger tu, temeshi laishiba Lipok tapu nung ashi ama, obula aser otsüla Adam aser Evala nati tai temenen menaba ajanga alima meimchirtem tena den külemi Tsüngremi merenshi aser asentsü “sweat” sena inyakerang chiyungtsü angutsü ta ashi ama, tanü asen lanurtemia iba jiluji anidaka mapa meranga inyakerang chiyungtsü angur ta meteta, oda mapa inyakba nung kecha balaka taaktsü mali ta angatetba lanurtemji kanga shisa taka lanurtem lir. Aser mapa meranga inyaker chiyungtsübaji Tsüngremi mulungba ta rajemtsüla. Saka reprangang, shirnokisa mapa meranga meinyak saka chiyungtsü tajung chia-jema linür, süoshi tajung sübuner, takar kümner parnok jagi mapa tajung kata meinyaker aser tangar rongsen dak tenük rangloker alitsü meranger, item purtemji ayatai tia ajurutsü ana nung lir ta metettsüla. Anungji item purtem dangji temeshi lai nung shia aliba ama “Kain” semchirtem ta ajar. Kechiyong parnoki tatem nung nisung tepsettsüa kecha metsübur, mapa tamajung inyaktsü kecha matidaker.
Anungji reprangang, mapa tajung inyakba ajakji kotak lenmangi aniba lenmang lir, saka mapa tamajung inyakba ajakji Molumi lenmangi aniba ta asenok ajaki meteta lir.
Tanabuba nung tanü asüng raraji ibaia ka lir, oda ashitsü agi kibongtem shia nung atalokba; Pastor kibongtem nung, Deacon kibongtem nung, Sayutsüngir tesayur kibongtem nung, Reverend Theologian kibongtem nung, aser asen linük nung tulurtem kibongtem nung, aser ano tilar makamaiter kibongtem nung, Tsüngrem nungi tatitang ka ka arua lir. Aser ibaji ya! Tang shiyonga aruba kibongtem nung aiben tang mepet-mesü atalokba angur. Aser iba mepetmesüji tulur, tilar, takar, makar ta mali, oda kibong aika nung aiür asoajen tajung, topur tajung inteter, aser asangurtemia sang, aser ano kijung lanutemia sang, aiür topur tajungji apayuasa repranger aser item dakji tenük yoka, tenük tasen adoka kibongtem aika raksaba, balalulaba ataloka aruba asenok ajaki angur aser angashir. Yamaji asangurtem topur ajungba, asoajen ajungba ngua aiürtem dang masü, saka oda kijung lanutsürtemi dena tenük jalua repranger aser ibaji ajanga kibongtem nung teraksa jenti adokdaktsür. Tatishitsü, Farao chuba kinungtsüi Yosep “Yosef” asoajen topur ajungba ngua tenük jalua reprangba temeshi lai nunga angur.
Tasembuba nung asen chirtem tu kodang nübu jonga kümdir kibakiyimi aotsüsa akümer aser topur tajung “Handsome and Beauty” kaka mesüka oda Handsome aser Beauty tem jagi tebok asüngtsü masüji pei pei yari ajurutepa mapang ka nungbo kibong akümtsüsa mapangi bentsür arur. Aser iba mapangji tsüraburtem atema shisabulu tulu lir. Aser iba mapang matongdangbo aikati kanga züpazüpa bilemer, saka kodang mapang agi tonga bentsür arutsüdir, idangjibo kibong aika nung ayako atenba angur. Hau ni, oda ashitsü agi kaa itta alir kibong atemabo kecha balaka timtem malitsü südi, saka itemjia nüburtem pok-mentangbo anibelem tali akümer ati, aser iba denji asenok Aor yimya asünung kinük pezüsü abensatsünü dang nüngsen kumen tali akümer. Aser tanü asüng balakata takar, tulur, tilar, sensaker ta mali telok tulu ayongzüka benjungteptsü renem dang ashi ama takar, tulur atemabo kecha balaka shisabulutsü mali asütsüa akok, saka ni amala sensaker kibongtem nungi “saati” kiyir benjong ayongzükdang asen tanurtem tu agi pei tsürabur kibong tia mereprangdangi tangar jilu aidang long tulu ana yongtsü nung “ani-yoka” aou tapu “thin-bamboo” ama mela-melaa menüngreptsü kanga temela lir. Tetezü, odanga sensaker kibong asünungji tanurtemi pei kibong tiaji khen agi mebilemdangi tangar dang tera teyaksanga sayunüdang tsüraburtembo iba akümli dang joko kodanga mesaktet-tsüsa telungi ludaktsür alir. Iba dangji molumi tanabuba ta ajatsü akok, “next to Hell”. Anungji iba paper azüngertemia koda bilemer? Hau asü nunga ? Iba dangji tanü asüng kibong rara “family war” ta ajar. Yamaji kibong kar nungbo aiür-asangurtem tanur 10 (ter) jungnüa lir tu, aser item atemaji tsürabourtembo anünga tsüka “sky fall” shisa tetsüka bulutepdar ako. Anungji tanü lanurtemi iba tiaji kenübo shisadanger asü meshisadanger khen bilemdangangjo ? Oda nübu aser nütsü ya süng mesüra long agi yangluba oset kaka masü, parnok ya iba lima nung khen tang alitsü aser tanurtemi iba tia-ji mebilemdangra, nai naji tamachi ta nü sasa metetangma. Kechiyong nü tsüraburtemji parnok dak malangba tebilemtsü agi kongshira, shisabulu agi arüshi yakta tembangtsü ana nung lir. Aser parnok arüshi yakta tembangadokra, chirnurtemi tsüraburtemji tepset ama züngshitsü. Aser chirnurtemi ya metetang, nenok akümli dang, taküm liyonga aodang azükaru kodanga malitsü.
Tanü asen nüburtem aikati iba amala otsüolem ya paper nung adoktsür no (?) ta bilema alitsü akok, saka peipei kibongi ibala maparen agi tonga arudangbo ayako adentsü ako, aser paper nung nai kenü züngshiba tu kangasa shidaka ni ta shilanglang. Saka ibai taka taitertem dakbo mapettsü südi. Anungji tulu tila ajak asoshi kümdanga shisadanga alitsü atema ibai adoktsür.
Temetettsü: Senti taküm ka anojungi samabaji, takar rongsen agibo malizüktet-tsü.
Kanga pelar.