Alima yimsüsüba aser tamang yimsü nung “Lokdi Senden” maparen koda tongtipang

– R.Imkong Lkr, Diphupar: Dimapur

Tamasa kü O tenzüka maodang olung kar asenok tazünger ajaki angatet-tsü mechi nung tetezü (meaning) teküpboklen agütsür :
Ao-o oshi nung                           English oshi nung.
1)    Lokdi (Lokti ta masü)            Group of people.
2)    Senden                                     Meeting.
3)    Tentet                                      Committee.
4)    Sanen/Tazüng                        Legislator.
5)    Terenemba/lemtetba            Resolution.
6)    Potang/Tatong                       In Descending Order.
7)    Yimsüsür                                 Administration.
8)    Yimsü                                      Belief.
9)    Tamang                                   Faith.
10)  Takoksang Tsüngrem           God, the Creator.
11)  Tsungremtem                        Gods.
12)  Yimtsüngtem                         Villages.
13)  Arogo                                       The Churches.
14)  Mapa küma bener aoba        Execution.
15)  Anjeb                                       Pair.
16)  Meyo atenba (Meyor)          Echoing together.
17)  Züngar                                    Friends of Age Group.
Asenok alimasanger ya lokdilipa shiruru ta political science subject nung azünger. Yamaji asen nüburtem ya Lokdi meimba jakla pasasa asenok dak mezüng yongi keta aliba ajiteter. Kechiba ta süra asen tetsü-tebou mapang nungi asenok Aortem balaka zünga zünga tenteta küm asem tsüngda nung anasatepa asüba-purtem ta shinerba. Asen Aortem aluyimba maparen nung zünga ya kangasa tongtipang liasü. Item zünga ya yamai lemsaa liasü; Tambo zünga, Tom (middle) zünga, Tanubo zünga ta tenteta züngatsürtem ana-na mesüra pezü-zü mesüra zünga tulu yimtsüng ka nungsa ser nung jungli kiyong, Mongsen kiyong ta meyoktepba nungbo züngatsürtem terok-rok-sa shima ayu. Züngatsürtem ya anjeb, anjeb (pari, pair) sa shima ayu, iba anjeb, anjeb shima ayuba yaa tetezü keta lir. item züngartem jagi ludi lu, maibu lu (meserong lu) ajak inyakmaa züngar ajak luisa oa jangratema long-sutepa meyo-tena (meyoa) (echoing together) toktepbasa inyaka liasü. Kodang ten (wadang) remdir züngar ajak jen kilembok nung adenshia anisüngzükasa mentep, iba mapangji asaya-menütepa (wawa menütepba) o agi toktepa kazüyaa alitang, züngatsürtemi süngo den mayongtsü shi lun (chatuni) agütsüya, anganüasa arua liasü, aser khen khenbo mapo, züngyi, mendi agizükben metar yua akaba anganüasa agütsüba chia jema kodanga mamatettsüsa jangratemasa longsutepa kazütep. Aser tanaben wadangi oa inyakdang anüpua, tsünglu agi ajaa, yipru-mopung, tsüngsak aruba memeteti longsutepa toktepa inyak. Aser kümtem-tesüyitem memeteti-sa süitemdaktsü. Aser züngartem nüboyokisa ao. Parnok ya takar lu nung kanga merangasa inyak, khen khen takar sung-bentsü-i ao. Yamaji parnoki sen jenti aatena yur, moatsü mong, Tsüngrem mong benjong atongdang Nashi teyiraba tuluba, ak teyiraba tuluba tem tu alitena ayu. Aser yar-tsüngsang-a longsutepa, taküm shiruru aika alitena yua aliba tu tepsetasa yongyatep (benjongtep) Aser ano mapang ka nungbo yimertem kü-yi, pongzü aasai-sa (capturing and killing) oa liasü. Aser item shirurutem arem nung meta talang nungi jenti tepseta bener adoka, yimtsüng (yimdak) tonger külen kanga konang küma mulushia pelatep. Aser iba naroküm (title) agütsütepa ken aika-sa mejemtsü, aser tanü-a item ken-tem naroküm Moatsü mong, Tsüngrem mong mapangsa atener.
Ano tanü asüng Election maparen tamajung ya arur külen, nüburtem tsüngda nung meputep, timtem tali adokdaktsüba asenok ajaki ngua aruogo. Iba Election maparen nunga yimdak yimtsüng nung balaka, kasa züngartem tu agi akhidang mapang yim-o-yim na tsüngda raratepba, arü-kümtepba, tsükchitepba aruba mesüka tu, tanüa kati ka dak temulung lemer rarateper, aser kati ka külaoktsütepba maparen tamajungtem aika inyaktepba angur. Iba den akhidang yi tajung jemtepba tu masü, saka tanü yabo nisungtem rongseta südaktsüba yi tamajungtem ajak bendena jemteper aser lanu-laji aika iba nungi adokba tashidak agi nangzükba lima bushia ogo ta kanga sasaseta nemjemer. Aser ano election maparen ya repranga atara mojing temai adokbaji ibai asütsü ta nibo bilemer, kechiyong iba maparen ya ka danga tajung mali, saka tetsübutsü aser tesempatsü maparen ajak yangi keta lir. iba maparen nung nisung tajung aika taküm laluogo (süogo). Saka election temer külenbo, Minister temi, M.L.A temi nüburtem dang election mapang nangzükbatem to kata temulung süa inyaktsüba mangur. Anungji tatsüba agi, election maparen ya temenen ajak tera (the roots, cause of all evils) ta ajatsü akok.
Iba lima nung lokdi maparen senti lir, item lokdi maparen ya pa sasa bener maor. Saka tongtipang nisungtem ayongtepa, jatena senden amener aser telemtetba, terenemba kar agia yur maparen tapu ajak bener aoba angur.
Asen tetsü-tebou mapang jungli-yimti lima alidang nungi kechi maparensa inyaka odir, tamasa yimertem mongdangsa jazük aser lokdi senden mena terenemba, telemtetba tajung yur, kechi maparensa inyaktsü ali, item ajakji mapa küma inyakyongasa ao ta jembia aru.
Tanüa asen tendak yimsüsüba tsütsülen yimtsüng shia nung kin-kidong shia shinük tabensa nungi shimteta ayur. Tamasa samen, tazüng ka ka shimteta ayur, iba sülenjiang par potang, tatongi (In descending order) ka sülen ka ta shimteta ayur, aser item jagi yimtsüng ka nung yimsüsübaren tapu ajak bener aor. Aser iba yimsüsür kübokjiang telok tilala balalatemji azüoka ayur.
Aser tamangba yimsü tsütsülena, Arogo ka nung pastor kaji tekolak ser, deacontem lenla tabensa nungi shima ayur. Aser iba potang tarensena mapangsertem lenla tabensa nungi shima ayur. Aser parnok den külemi yariteptsü atema chawkidar, peon, sweeper aser drivertem shima ayur. Aser item jagi Arogo ka nüngdak maparen tapu ajak bener aoba angur. Iba dak alaka tenla kidang telok ajak tiptema, jangratema sayutsüngiba angatsü mechi nung Arogo tulu kar nungbo (Sound operator) ka shima ayur. Ano iba dak alaka, Arogo dak apet yamai shima ayur.
(1) Youth Director ka (2) Music Director ka (3) Christian Education Director ka. Iba nung sendaklokbaji tila tanurtem anepalutsü densema lir. (4) Drama Director or Supervisor (5) Choir Master aser par telok choir-tem, shirnok ajanga telok ajak ajung-mesodaktsür aser ano Arogo kaji itemi aliba ajanga topur balaka jungdaktsür.
Tang temalen tenüngteta ajartem ya Arogo nung tenük telen rongnung ka ka lir. saka Arogo tilatem nungbo item ajakji shima ayutsü nüngdak kangarabo madoker. Tanabuba nung ano kanga tongtipang kaji (Sunday School teachertem) Deobar anogo nung tanurtem dang sayurtem ya lir. parnoki pei dak aketba sempet, shisatsü tajungtiba agi tanurtem dang Tsüngrem temeim indang shia, tzüraburtem dang tashi angatsü aser taintem dang akümtsübu sayutsü indang angazükdaktsür. Aser iba den alima shisatsü medemdanga education tapu aika agütsür. aser kodang parnok tain kümdir linük nung tsüngrem metetba tanishir ka ka akümtsüsa sayuteter.
Aser iba tanurtem telok nung asen chirtem ajak dena lir. anungji deobar anogo nung tanurtem dang sayurtem rogo dang ya tarutsü teimla agütsürtem ta ajatsü akok, mesüra tanurtem missionary ka ka ta ajatsü akok.
Ano Arogo ka nung kanga tongtibang tenüktelen rongnung item nisungtemi lir :
1)    Arogo nung tezüluba/la (Secretary) ka.
2)    Arogo tulu DABA/KABA amala nungbo Associate or subordinate pastortem aika lir.
3)    Tetsür sentep anila Associate Pastor ka.
4)    Home Evangelist ka, aser pai anir committee ka, pa den yarisema inyakertem lir.
5)    Arogo indang Missionary alir.
6)    Arogo senpong reprangshima, nüngdak adokdang sen chioktsü atema cashier ka alir.
Aser tang temalen shiyonga aruba ajak tu reprangshimtsü atema Deacontem lir. Parnok ya atamata nisungtem ta bilemtsüla masü, saka parnoki putir mapatem ajak bena lir aser ano maparen kechisa ali item ajak nung Advisor ama inyaker.
Anungji parnok dang ya kotak kikümbang kishinükertem ta ajatsü akok. Aser pastor kaji Arogo maparen ajak nung Ex-officio ama inyaker, aser mapang ajak nung pai Deacontem ajungshia tashi itaktsür, anungji pa tang ya kotak kikümpang kishinükertem rongnung jabi (key) amsang ta ajatsü akok.
Asenoki tang temalen züngyonga aruba ajakji nükjidong ka ka asoshi shima ayubatem lir. Süra nükjidongji kechi? Asenok amangba pur tulu tila ajaki pei shi-azü jangratema inyaktsü asoshi Arogo kaji tentetba masü, saka mapang, rongsen, taküm anema aliba ajakji asen takoksang kibuba tsüngrem nem bendanga agüja amang nung tang kotakji tongtettsü ta asenok ajaki tamang ayur. Anungji tamanger shia nükjidongji ibaji lir. T.Ken tapur 34:22 nung shia aliba ama, kibubai pa tenzükertem tanela alangzüker, aser shiri pa dak atsükokdir parnok shinga nema tai magütsütsü.
Tang asenok aliba lima nung Tsüngremtem aika lir, yamaji asen tetsü-tebou-temi amangba yimsü nunga süng, longtem külemba, ayongtem külemba, tenemtem külemba aser ano Ita, Anü, Petinutem külemba, item ajak otsü-tem nung asenok ajaki angashia alitsü ta imlar. Aser item Tsüngremtem dak amangba ajanga temoatsütem angur aser azükaru alir ta amanga aru. Saka kodangsa parnoki item Tsüngremtem külempetdir (jungaaa mekülemdir) timtem jenti arur ta amang. Tatishitsü agi, shirangba atalokdaktsür aser tasüba agi tongdakja merenshir ta amanga aru. Aser ano iba temenen lima nung ya kiburtem ta ajatsüsa zünger mezüngma kibursa aika lir. aser tang asenoki temalen züngyonga aruba mesükaji, temeshi laishiba Yerimia tapu 2:28 nunga yamai zülua angur; kechiyong o Yihuda, ne yimti kwi ali paikaji ne Tsüngremtem lir. Saka temeshi lai Lipok tapu ka nung shia aliba ama teyanglur Tsüngrem ka dang lir aser kiburjia Pasa lir. Anungji asenoki sarasadem dang yamai shia sarasadem asür, o Tsüngrem, o Tsüngrem ta aiben ajemshia sarasademer, aser ano o kibuba, o kibuba mesüra o kibur, o kibur Tsüngrem ta aiben ajemshia sarasademer. Au ni, ibaji-a shitak dang ta bilemer, saka kodang Tsüngrem ka tang sür nung aiben ajemshia sarasademdir tsüngremji aika ali amai bilemdaktsür. Ashiko, niang aibelener ka asütsüa akok.
Lipok tapu ka nung ashi ama Tsüngremi Anüng aser Alima poktetdaktsü aser süngo-lio aser tejang atangba tapu ajak poktetdaktsü, aser tzü nung aliba shiruru tapu ajak aser anüng nung yimzüba ozütem tapu ajak aser alima nung aliba shiruru tapu ajak poktetdaktsü ta shia angur. Iba den ano Anü, Ita, Petinutem poktetdaktsü aser tatemsa meimcher yanglu ta shia angur. Anungji item ajak poktetdaktsü-sang aser yanglusang tangji takoksang kibuba Tsüngrem ta ajar. Aser ano kotak tenyartem kwi ali, item ajak Tsüngremi-sa yanglu ta amanger. Anungji asenoki sarasadem dang takoksang kibur Tsüngrem ta ashitsübaji kangasa tetemsü, tapet aser aji shidak lir.
Tanü asen tensa mapang nung yimsüsüba tsütsülen parliament kaji ajak dang temaba, tekolak ser nüburtem madak yimsü asür. Aser linük nung states, units balala shia nung Legislative Assembly ka ka kübok tadongi yimsü sü yonga aor. Aser District shia nung Deputy Commissioner ka kübok tadongi yimsüsübaren ka sülen ka ta lua lir. anungji D.C kati anir yimtsüng shia nung putu tata-a menden lateta akaba nung nüburtem den amaliteba yimsü süyonga aor. Tanü mapang ya alima terenlok maparen jenti ali nung, yimtsüng shia nung Council Chairman ka ka shima ayur, aser pa kübok V.D.B members shima yur, parnok ajanga alima terenlok maparen kechisa Govt. nungi arudir, parnoki reprangshima mapatem ajak takok ngua bener aoba angur. Aser shirnok dak yimsüsütsü tashi (power) benloka ali, parnoki item tashitem amshia yimsü asür. Item yimsüsürtemi junga yimsü süra nüburtemia moa aser parnok asoshia kecha tsükdaktsü mekai jangratema yimsü süyonga aor. Saka shirnok yimsüsüba mapang tera mekümdangba ajanga nüburtem timtemdaktsüdir, parnok shia kejai (individual) iba khuji kenü abentsü.
Anungji temeshi laishibai yamai ashir, temeshipur arendang, nüburtem pelateper, saka temenen nisungi yimsü asüdang nüburtem asüktemer. A.Shin 29:2. Anungji yimsüsür dang nai kanga junga jembiogo mesüra inyakogo ta shira parnok pelar. Saka kodang, parnok dang nai mesüra nenoki o kar jembipetogo mesüra mapa kar mejungi raksaogo, anungji ibajibo melenshiang ta shira parnok kanga jashir. Anungji tatsüba agi, parnoki mejungi jembiaka mesüra inyakaka, nai junga jembiogo mesüra inyakogo ta ashitsübajiang tanaba akümer. Iba tanganütsü o ya yimtsüng nung yimsüsür kecha atema ashir masü, saka linük nung yimsüsür states nungi shir Parliament nung amenertem ajak dang ashir ta angatetdaktsüner.
Anungji Tsüngrem o-i yamai ashir, nisunger lenmang shiaji pei nükdangbo ajak shidak lir, saka Kibubai temulungjang adanger. A.Shin 21:2. Aser ano yamai ashir, asüng indang nesasa mezümeküm tesü, kechiyong anogoi asen nem kechi bener arutsütsü nai memetet. A.Shin 27:1. “Saka nisung shia nem asüngi kechi bener arutsütsü, ibajibo mapangiang ashitsü”.