Anojungi Balalulaba

Aiwa asangwa mapang jangratema lir aiür ka aser asangur ka Tsüngrem tenüng nung kibong küma alima nung kibong ka yangertsüji jangratemtsüka lir. Ajioda kibong akumba sülen kari Tsüngrem dang sarasadema Pa sentong angateta kibong ka yangerteter, ano karbo anojungi balalular aser karbo lirepa alir, ibaji apuani dak keta lir. Tanüasüng anojungi balalulaba wara bulua lir aser ibaji kuli balala ajanga lir; item kuli rongnung anojungi kibong akümba, apuani na tsüngda senotsü ketdangsüba nung mangatettep adokba, apuani na sentsü majem, apuani rongnung ka tenük tasen adokba aser kibong karbo pei tsüraburi chirnur kibong nung yimsü sütsüba ajanga balaba lir. Kibong tasen ka akümba anogo nungi tenzüka pei tsürabur ki toktsür alima nung kibong tasen ka yangertsüji Tsüngremer temoatsü ka lir, ajisüaka kibong kümer-a tsüraburtemi pei chirnur kibong nung yimsüsütsüba ajanga tanurtem karbo ayatai tiai yoker. Oda tsürabur ajaki pei chirnur kibongji alima nung azükarua temoatsü manung lidaktsüner, ajisüaka tsürabur aikati pei chirnur kibong nung teka amouka yimsüsüba ajanga azükaru aser temoatsü melena tejashi ang bener arua balaluladaktsür. Au, oda chirnur lenmang tai nung jajadang metongshitsüba mesüra lenla ajak nung shisatsü agütsübajibo junger saka kodang tsüraburi chirnur kibong nung teka amouka ia yimsüsüdir iba nungjibo lendong lir. Asen lima nung tsüraburtemi pei chirnur kibong nung tongtibang telemtetba agiba- tanur ana-asem-pezü dang agitsüla, kimong Kohima-Dimapur-Mokokchung nung alitsüla, yamaji süang-yamaji tesü ta telemtetba ajak agija kibong yimsüsüba ajanga apuani na tsüngda mangatettep adoka balalulaba tatalokbatem lir. Ibaji koda aiatai. Ano kibong kar nungbo kinungbui itasen agizüka bener arua pei kinungtsü nem masü saka tetsü nem dang ammoktsüba tatalokba lir, aser iba amajibo balatsü arulanglang. Co-operative Legal Services-i balalular nisung 800 densema kibong 2,000 survey ka agiba ajanga bushitetba agi, UK nung balalular kibong 10 shia nungi kibong kabo kinungbu tetsü mesüra kinungtsü tetsüi kibong nung teka amouka yimsüsüba ajanga lir ta bushitet. Aji oda asen lima nunga yamaji atalokdar. Oda aiben tsüraburtemi chirnurtem pei tagitsü meteta inteter süaka tanur amato bilemer, ibayongji chirnurtem kibonga yimsü sütsütsü meranger südi ta bilemer. Alima nung ozü sangnu aser shirurutemia pei techanu yimteta jajateta aser asemteta pei poksüng atema temsüa inteter sülenbo yutsür, yamaji tsüraburtemia inyak junger. Ano külen asen lima nunga Arogo kar nungbo kibong makümdang kibong tasen akümtsü purtem nem jelia counseling (pre marriage counseling) agütsür, aser iba ya kanga tongtibang, anungji ABAM kübok Arogo shiai counseling programme tajung renema katsütsü junger. Aiwa asangwa mapang nüknüraba amato masü saka kibong akümba sülenbo kibong shiai yipru mopung tensa balala ajangshitsü aser, iba atema renema alitsüji kanga tongtibang. ‘Pre marriage counseling’ ajanga kibong tasen akümtsüburtemi akümli nung kibong kati ajangshibatem indang rajema akümtsü. Kibong makümdangyongi apuani na tsüngda kati ka koma angatettepa alitsü, rongsen koda ketdangsütsü, kong alitsü, tanur kwi agitsü, temoatsü mapang aser tejashi mapang koma asütsü, itemji rajema alitsüji tongtibang. Ajisüaka item indangji kecha merajemi zübazüba kibong akümba ajanga taküm yipru mopung ajangshidang kibong anokshidaktsür. Ano tangarbo marriage counselor temi PreMarital Inventory (PMI) ta ser tasüngdangba aika (questionnaire) renema kibong tasen akümtsübur nem agütsür. PMI tasüngdangbatemji tetsürla aser tebursang naprong nem agütsütsü; item tasüngdangbatemji ki mapa nungi tenzüker, telemtetba agiba, tamangba yimsü, chirnur, senotsü ketdangsüba, pei tejangrabatem, peii maginüba jaklatem den sentaktepa aliba tasüngdangbatem lir. Item tasüngdangbatem nungi telangzüba nungji ajemdaker tesayuba agütsüba ajanga apuani nati taküm nung tayongzükba balala koktettsüsa tarendakba makai kibong küma kibong tajung yangerteter, aser ibaji pei kibong aser lokti atema koda temoatsü. Kibong akümbaji kinungbu, kinungtsü, tsürabur aser kinunger adianutem tsüngda akümba masü, saka kinungtsü o kinungbu na tsüngda akümba lir, anungji iba tiyongtsü jagi shinga maitsüla. Alima nung nisung ka atema telemtetba tulutibaji kibong akümtsüba ya asütsü, aser tepelatiba anogoji kiyir benjung asütsü. Kibong tasenji taküm tasen, anungji iba atema renemtsübaji tongtibang asütsü.