Ao Oshi Jen Lapoker-2

– S. T. Yapang. Lkr. Kohima.

Asen Ao oshiji yim shia jen sünga tokdena lir, saka asenoki aji lapoka tangar den liru medemshia mamshira tangar dang apua soruba den jendang alibatemji lapoka magiteti optoktsü (oshi taroktemji asenoki amatoktsü).
Tanü asen Ao oshi jendang rizünga akaba kar reprangdangdi. Tangar oshi nung tejaklen aser tesülen nungi kasa adoktetba Anatsüoyim (palindrome) tat. MALAYALAM amala kasa asen Ao nunga aika lir. Ojang ana, asem, pezü aika lir, itemji mashir, saka ojang pungu sür tema nüngjakoja aser yim ka kija osü medeni tarutsü nung lanurtemi talila bushiloka aotsü asoshi lemsateper, tesülen oshi medemshia yanglushidang kar indoktsüsa kümra ano karbo inoksemtettsü, zülujang tenet aser trok agi akümba olongtem ishika lir, saka tang ajakji melensateper, kechiyong tang yabo lenmang yapokerba dang:
Anatsüoyim zülujang tuku agi akümba asem lir, aji itemi:
1. Ni kanga RATAMATAR
2. Ozü kidang antepong TESASASET ka lir, (Joko tain sasaseta tasür)
3. Joko tainar pei sasa sentong tajung ASATETASA inyakang ja.
Anatsüoyim zülujang pungu agi akümba 27 lir:
1. Ni ANENA alitsü.
2. ATETA atsüng.
3. Nai kü dang Dimapuri alur ta ashi asübo nia anidaka ALULA.
4. Oset tajung ta metet asübo nia ALILA.
5. Kütsüji tang alu nung meju ALALA to lir.
6. Na ARURA kü dang shiang.
7. Azü anir shi ARIRA meneper.
8. Tsükji ARARA tsükseni oang.
9. Kaket nung shibai pen agi ASÜSA?
10. Süngzü kanga PEREP.
11. Tzübu ka MESEM.
12. Jangküp ya onsara MELEM.
13. Azüngkenshi kanga sashia MENEM.
14. Tena MEDEM/ kanga MEDEM
15. Tepu MEJEM/ ken ka MEJEM.
16. Tula yabo onsara MEREM.
17. Moji tangbo TENET.
18. Bongalashiji tangbo TEMET.
19. Lai tenarong naro chipoküptsü TETET inok/ nisung tain tenüng TETET (tenüng teta teja).
20. Joko la shisa RAMAR/ sü to RAMAR?
21. Shiba o shiba na RARAR?
22. Teka RURUR ajaki sempar.
23. Mangji REMER arung.
24. Seret tenem yabo kanga RETER no.
25. Ani entsü tezü nung KOTOK/ talak KOTOK.
26. Lai ashi “AYAYA ni amar ki maok”.
27. Atang agi tetsüng RÜRÜR.
Tekalen shia alibatem ya November 28, 2016 anogo nung Aor lanur kija aser telok aika dangi tasüngdangba yoka takoker nem senpet sen 10,000 agütsütsü sangdongaka atemzüktsüba anogo December 5, 2016 tashi nung asen lanurtemi Ao oshi meteter jenti dang asüngdangaka shingaia tera kata melangzütet. Ni iba nungi angatetba kaji asen lanurtem ya pei tetsü oshi oben nung tazü, iba den asen Aor nüngjakoja jatetyimbo memetet sür temelenshitsünür/ tai apurbo onsara.
Iba ama anatsüoyim aser oshi tera ya bushi agi melamela bushitettsü masü, saka pa inyakyim ka lir, ibaji mapang talangka agia bushitetba lanurtem asoshi lemsateper, iba yaki Ao oshi meimer, tashir mashir, tazünger mazünger ta mali ajak teyari angutsü imlar. Tsünglanglen shia aliba ya junga züngdangra aser angatetra ojanglutep timba ka nai khen reprangdangyongi metetatoktsü. Shiti ka shisar zülujang kar zülua liaka iba jakdang mesüra tesülen kechi zülua liasü nai metetatoktsü, yaki asen oshi nung 99% dak tali ayimjemtsü, iba inyakyimji yamai:
1. Ao o zülujang rongnung a, e, i, o, u, ü par trok yaki zülujang ajak metentepdaktsür, itemji kar:
i. n aser r agi tenzükba dak alaka tena jakdang zülujang lira itemji a, e, i, o, u, ü dang alitsü. Tat: n = ana, nenok, intep, onok, nung, ozüng. r = per, par, pur, oro, anir, onür…
ii. n sülen zülujang metenloka lira a, e, i, o, u, ü, g dang alitsü. Tat: ana, nenok, ni, nung, intep, tenüng…
iii. j sülen item zülujang ya dang alitsü: a, e, i, o, u. Tat: jana, jenti, ibaji, benjong, junger…
iv. s sülen tetia a, e, o, u, ü pungu ya alitsü. Tat: sülen, sen, song, nisung, san…
v. t tejakdang a, e, i, o, u. Tat: tejakdang: ati, otet, tuit, ontet, tutet. Tesülen zülujang lira a, e, i, o, u, ü par trok ya alitsü: Tesülen: tajung, tutet, tizük, toktep, tulu, agütsü…
2. Züluyim ishika nung dang Ao o ya züluteter itemji kar:
i. t agi tembanga aliba jakdang i, e ana rongnung ya ka alitsü. Tat: tsüngset, mait. Ojang kar nung ü alitsü akok aji; meküt, temeküt…
ii. z sülen teti ü alitsü. Tatishitsü agi: züngi, tzü…
iii. g jakdang n alitsü, ojang kar nung dang a alitsü Tat: nisung, tammang… a item amala kar nung dang lir; agizük, agiang, agima, agütsü…
iv. ng jakdang zülujang lira par pungu ya dang alitsü: a, i u, o, ü. Tat: a-aniang, i-shinga, u-nung, o-asong, ü-züngi…
v. Ts sülen tetia ü alitsü, Tsüngrem, tsüngsem…
vi. Item zülujang yaki tembangba malitsü südi: c, d, h, j, l, s, w, z.
vii. Ao oshi tera nung amshiba= a, b, c, d, e, j, h, i, g, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, w, y, z.
viii. Mamshiba= f, q, v, x.
Temetettsü:
1. Tekalen shia aliba ya junga züngdangra aser angatetra ojanglutep timba ka nai khen reprangdangyongi metetatoktsü. Shiti ka shisar zülujang kar zülua liaka iba jakdang mesüra tesülen kechi zülua liasü nai metetatoktsü.
2. Ibai oshi tera bushiba mesüra telemtetba ka masü ano temelenshitsü, metokmeperi indang ashira masü, kechiyong tanüasüng Ao nung MA tashi akushia renemteter aika lir sürnung ni amala Arangtet Tatidang nung majemokdangba rogotemi “item ya tim masü” mesüra “ojang item ya magitsüla” “yaki metongjemer” ta ashitsüji ajitaka/arentaka bilemer, saka oshijibo par kija meyong masü senso ajak meyong aser khuret. Kechibasüra tangang tenzüker asünungji metokmeperi aser metongjemi alibaji iakasa alitsü/angur, item tebilemtsü angateta ano lenmang tesatemba yapoka awa aotsü tangatetba nung lanurtem nem itemi tokzüka yutsür.