Ao oshiji shitakba samatsü asü…?

~ Wb. P. Alem Jamir, Dimapur.

Ao oshi ya samatsü asoshi menua mali ta UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)-i kuli nguteta lir ta asüba osangji angashia kanga sensena bilemer. Aji oda, tang nungi tanga asenoki tali saksalema lira iba jagia tanüptsü bener arutettsü lenmang lir aser iba tashitakji tarak dena samadaktsütsü koka lir ta nibo bilemer.
Asen oshi ya ne meyonga masü kü meyonga masü. Iba yabo arok meyong aser yimkong senmang lir. Koba osetsa kibur lir item osetjibo shizüka maor, ashiko tejen kümadokyonga kibur jagi anepalur asünungji kanga junga wazüka yuteter. Aji mesüka, Ao oshiji asenok arok meyong lir; ibaibo yimkong senmang asünungji asenok kija shiai pei oshiji meima anepalutsüla.
Tanü tashi arudang alima kinuk pezüsülen aliba oshi aika samaogo. Ibaji kodaser sama ? ta küli bushidangra oshiji tejembir maliba ajanga samar ta ajaki metet. Anungji kija shiai asen oshiji jembi nung dang tejembir aika alitsü aser oshi wazüka ayutsü mozü tajungtibaji ibaji.
Saksalema melira Ao oshi samatsü asoshi lendongbang nung lir ta ashidang ashiko kari kanga süoki yia bilemtsü akok. Asen oshiji samaba oshi nung medendaktsütsüla ta meima bilemtsüa akok, aji saka aria bilemtsüsang/la jagi kidang aser kima yimdong nung pei nisung den tangar oshi dang jembira aria bilemtsür ta asübaji tiyazü asütsü.
Tangar temetetertemi kechi osang sangoktsür ibaji matalokdaktsütsü atema lenmang sadema lir ama nibo bilemer. Tang ama aika meyokteper tatentep putu ka nung asenok lia aodang, Aor loktitem aser kija shiaji shisa taka asutsüla. Lokti jagi akok tashi tensa den peta mapadong tajung yanglutsüla aser kija shia jagi lokti meima aser akhumtsübua jangyu medema anidaktsüla.
Tang Aor asoshi osang tajung kaji, ASLB lenisuba nung joko asen oshi ya college tashi nung agia aoba angur. Menur süaka aji asen kin asoshi teinyaktetba kanga tuluka ama pelaa bilemer. Ano kopi melii University nungji Ao oshi asoshi temeja kongsang lapoker MA aser Doctorate tashi züngtettsüsa lenmang pipoka aotsü imlatsür. Yamala maparen inyaktettsü asoshiji Aor lokti dak mangdang alitsüla aser nubur ajaki tangatetba tajung agi yaritepa nungittsüla.
Kodang Ao oshi nung doctorate angur lanur jenti adokdir parnok jagir anir asen oshi tejakleni aotsü asoshi lenmang tasen aika asameyanga inyaktsü aser iba jagi tetsü oshi wazüka ayuba nung shilem tulu agitettsü.
Aji oda süaka tang ya khen saksalemshia melira asenoki aginüyonga maginüyonga putu ana sülen iba tammang tia jagi asen lokti menepadoktsü.
Oshi tsütsü mongin nisung shirnoki tang atalokbatem repranga tarutsü indang ashir parnoki ashiba agi tang alima nung oshi meyi tenet shi jembir. Aji oda süaka iba küm noklangzüng metsür ka buba (21st century) ya süktem tashi nungbo alima nung oshi meyi trok sür noklang asem shibo samar alitsü, tetezü asenok aso metsür anabuba jagi ayaoka aidangbo joko alima rangben nung oshi noklang tenet shi dang anünga alitsü.
Tasadangertemi ashiba agi, pei nisungtemi bulua mejembiba oshitemji kopi melii tashi aketba bendanger oshi aser sobaliba jagi mokseptsü. Tashi aketba oshitemji kechisa ta sura – itemji TV nung jembiba aser anogo shia alima ajaklen ayimsünga adokba osang kakettem nung amshiba oshitemji alitsü. Süra item oshitemji koba amalatemsa asütsü( ?) ta asüngdangra, tongmelang agi itemji – Engraji, Hindi, Korean, yamalatemji asutsü ta metetdi.
Asen oshiji samatsü lendongbang nung lir ta tanü UNESCO-i sangdongba osang asenoki züzüa angaa alitsüa akok. Asen temang nung tashitak tamajung tema lir ta meteta yur tapet mozü mechira iba jagi pa/lajisa akoksatsü. Anungji tarutsü nung tamajungba tiai maitsü atema tang nungi balaka ano tali saksalemshia alitsüla.
Kümdang shia melira tanü pungmang ka ama shinzüka yutsübaji putu ana lir asangsang nung ataloktsü. Tarutsü limaji lanur meyong ta alima rangben nung jembir; aji shitak, kechiaser tanü lanurtem ya asüng asen yimten aser arogo anirtemji asutsü. Aji saka ya khen aroka shisadangdi…
Tanü lanurtemi kechi oshi jembir…? Süra tsürabur nungi parnoki khuret benzüker asüng Aor lokti anir aodangji parnoki kechi oshi agi jembitsü? Asen nübur dang süaka parnok tsüngda mangatettepra Nagames/Engrajiji jembitsüsa akümtsü.
Lenirtemi kodang tangar oshi agi jembidir, idangji pei tetsü oshi jembirtemji kangasa meshimejung aser kecha memetet aser tesülen talangka atsüngzüka aliba nisung ama bilemtsü, anungji tangar oshijisa tajungba, tongtibangba ama züngshitsü, idangji bendanger oshi jagi asen lokti mokseptsü aser asen oshiji samatsü.
Mekümdangra tetsü oshiji samar külen Aor sasep nung süaka tangar oshi dang jembitsü, kodang oshiji samadir sobaliba samatsü, kodanga sobaliba samadir temeim malitsü; kodang temeimji melidir rongrongtep tenzüktsü aser ibaji teraksa ajak tetenzükdak asutsü.
Saksalema melira Ao oshi samatsü ta asüdang ashiko ibaji kodanga mataloktsü ama karibo bilemtsüa akok. Saka atangji nung saksalema melira asen semchir putu nung ibaji ataloktsüa shibai metet. Ashiko saksalema melira tanü iba olemsabang azüngertem rongnung karibo tarutsü nung Aor sasaba ngudikoshi ta bilemer. Anungji asen semchirsemnurtem putu nunga tang ama asen oshi ya karang karanga wazüka yua katettsü asoshi tanü nija aser lokti ajak khuret tulu lir ta ayongzüker.
Pei tetsü oshi meimer aser wazüka ayutsü ajungshir senso shia teinyaktsü kar :-
i) Aor lokti nungbo asen oshi temeja agi jembitsü merangtsüla
ii) Kidang tanurtem den tangar oshi agi mejembitsüla aser parnok tsüngdaa jembia lira tangatetba tajung agütsütsüla
iii) Asen lanur temeja adenshidak ajak nung asen oshi jembitsü tangatetba agütsütsüla
iv) Arogo aser lokti balala sentong yangluba nung (programme) akok tashi Ao amshitsüla
v) Aseni tangar nisung agia lira akok tashi oshi angazüka jembidaktsütsüla, iba jagi senmang aser sobalibaji tarak meketi wazüka yutettsü
vi) Pei oshi nung adokba osangkaket/kakettem sabua azüngtsü angazüktsüla
vii) Kaket zülur dang senchi mashitsüla
viii) Literature makara oshiji merenloktsü, anungji kaket zülurtem tim lenmang ajanga ajungshitsüla. Kanga junger, kaket meranga züluang ta ajungshir tajung ka ama asenoki kaket ayoker nem nüngsen magütsüi akok tashi yariteptsüla. Iba jagi dang, tang ama tetsü oshi nung kanga sensena aliba mapang ka nung asen yimkong senmangji wazüka yutettsü ta kü tebilemba kar lemsateper.