Aor telongjem meraksa lir

– P. Renthy Jamir, Senior Citizen.

“Shisa takar jagi ashir, mapa ajak asoshi pei mapang atakteta lir. Tatemtsü mapang ka aser tema aliba atsüdoktsü mapang ka, teraksatsü mapang ka aser teyanglutsü mapang ka, ayutsü mapang ka aser endoktsü mapang ka, ola madoki alitsü mapang ka aser jembitsü mapang ka.” Aji oda, yashi to tanü masü, tanü ya asüng masü melentepa aliba lima ka nung asenok alir ta metetdi.
Aor Tzükong teroksanger lokti kecha teraksa mali longjema lir. Oda tia maka Ao Senden ketdangpur sasep nung parnok tsüngda tera mepetmesü aliba ajanga nisung kari Aor Telongjem raksa ali ama bilema alitsü südi. Ao Senden ketdangpur mapa majeter, nunger mouteter ta kecha mali, ano lokti meyong senotsü timi mamshir (corruption) ta kecha mali. Saka parnok kari ni joko meinyaktsü ta zülur agütsü, ano tanüngertem jagia onok tanener ta tezüluba nung agütsü. Anungji, tzükong teroksanger shirnok nem tashi agüja ali, parnoki sentepa tatsü talang ajak asadangteper, Ao Senden ketdangpurtemi zülur agütsüba shidi ajak agizüka parnok meshiba ama, parnok nem sodi agütsü. Bilemer Aor Pioneer ta jembiba tzükong teroksanger lenirtemji tatsü talang memetetba tamachi sowar tesabo masütsü.
Tanü ama teraksa putu aketsem majung faction balala aita politics sayidang, lokti ka anir aotsü shimtetba parnok tsüngda telemsa lira koda asütsü.Ajak dang tamajungtibaji, kibong nung temulung melemtep mokozü alongba ya lir. Anungji parnoki aniba nungji teti telemsa tamakok dang asütsü ? Amos-i ashiba ama, temulung meputepra nisüng ana külemi jajatsü asü ? Aji asünung parnok nübu apayuseta tensa mapangi bentsür arunung, parnoki züluba agizüka ayutsüsa akum. Kechiyong ma ta sümonga kangshia nasa nenoksa inyaktsü ati ta nungloka yutsür maruli medem teraksa tamakok ka ajurura, tesü tia tamajungba akümtsu aser aji asenoksasa azüzüka atep asütsu. Anungji tanishir tangatetertemi shisa talang agi inyakogo ta rajema angateter.
ASER YA KECHIBA –
i) Tang ya Aor lokti anitsü teputep telongjem ken o ajak nung shisa obang ajemtsü nüngdaker. Oktsülai anir süpok ama ketdangpur melongjemra koda asütsü? Naga Hoho-i Ao Senden yanoa amshir. Kodang Ao Senden Naga Hoho nungi anener ta sangdong, iba minute nungjisa Aor shirsa Naga Hoho nung shilem agia ali parnok anentsüla aji kinütanuria metetba mapa lir. Saka Chuba Ozüküm, Naga Hoho President menden nungi alutsü takangba agütsüba Naga Hohoi zükdang alema Presidentji Chuba Ozükümsa agitsü, Aori ashiba mangatsü ta merametsüa inyakdang, Aor Senso tajung ka Chuba Ozüküm nüktapangtatsür ka ama kümdangja kelena masü, kelena masü ta KANGKI NUNG METAR. Aor sobaliba nung pei nübur matenba telok nung oa atentsübo yutsür, par den kin chitepra amok chisemer ta ashibanga aru. Aser ya metetdi, Naga Hoho President tanü lir asüng malitsü. Saka Ao lima aser Aor Senso ali mesama tashi alitsü. Anungji Naga Hohoi Aor senso tajung ka kangki nung metabaji Aor yasüng aso nungi shir leper kümbang nung nokdaka alir pujen tashi agi sasaseta bilemtsür.
ii) Tang Nagaland MLA 60 nungi Aor MLA 11 lir. Saka ruling-pur opposition aküm, opposition-pur ruling aküm, ano original pur duplicate aküm, duplicate pur original aküm. Aser T.R. Zeliangi Aor masen, Aor dak mesalok. Municipal aser Town Council Act nung tongtipangsa Aortemi anir tetsür nem 33% menden yutsüba ya sobaliba dak mapet, anungji Mokokchung District-bo Election magitsü ta renem. Yamaji süra nenok mulung masüba kechisa Act nung lir ajak zülua bener arung ta asüji ajak züludena bener tanishirtemi tsüngdong oa agütsü. Shisa tebulu ajak melenshitsü ta antsü mulung lema osang bener aru. Aser tekaratiba nung Assembly jazüka 33% shilem magitsü ta 22-09-2012 nung renema aliba to agiener ta 24-11-2016 nung ajangajanga renemba metetdaktsü. Ibaia Aor mezüngokba mapa ka liasü.
iii) Ano NSCN (IM) telokia 3-8-2015 Frame Work Agreement nung Aor katiang tetsüdak aludaktsür ama züluba angur. 2003 August nung NSCM(K) Ao lima nungi aridoker Aor NSCN(IM) den teka amteper aor. Saka Aor NSCN(IM) nung ishika alirtemji Tzü o mi na ama parnok meputep, oda Jepju koda nentepa mayip ama liteper. Iba kulitemji 2015 osang kakettem nung angutsü. Aser tang jembiba oji ya “The so called unification is the brain child of SC Jamir who always stood against and uproot the very Naga political aspiration and thereby to disrupt the current peace talks between The Government of India and the NSCN representing The Naga people.”- MIP Hebron. Anungji, Aor kati tzü menentsür ta asüdang Aor lokti- i tajung inyakba ajak tamakitsü akümer. Saka ano külenbo PHE Minister Tokheho-ibo ochishia yamai ashiba angudang Aor kijai tzü menentsür masü taa bilemer. India Government-i Ceasefire-bo NSCN (IM), NSCN(K) aser NNC tenang lapoka ayu saka telok toku amshia kazür. Since today there are nine factions in total.
Item tongtibang kuli kar ajanga asenok Aor ya tang len onsara temesü ka nung jajar. Anungji lokti ketdangsürtemji yamala mopung tesashi agi onshidang, kümküma litetba lenir kaka asütsü nüngdaker. Aser lenirtemji kenbang obang ka sür tapok mapa tzü meseni longjema alitsü nüngdaker. Anungji tang koba mepetmesü tila ka adokogo yagi asenok tansütsü jenjangmong ka sür shingaia shinga maitsütepi asen Aor lokti tajungba tashi taitba küma yanglushir aotsü ayongzüker.