Aor Yinüzüng (calendar) tasenba nükla

~  P. Renthy Jamir.

Calendar tetezü küm ka atema ita hopta anogo telemsa sayuba (Showing the year divided into months weeks days) ASLB-i zonizüng ta yanglu saka nübur kari itazüng ta ajatsüla ta zülu zonizüng ajaba ya tai ta bilemer ano itazüng ta ajabajia mabensa ta asadanger. Aori ita dang tatsüba nung yi ta ajar moatsüyi, jamijayi aser anogo dang nü, ananü asemnü nü ta ajar anungji Ao oshi nung Calendar tetezü YINüZüNG. Hopta (tenetnüzüng) yabo asenok amshia maru. Deobar (Barmong) ta ajaba ya dang jaa aru, ya-a lipoker nüngjabo masü.
Aor temeteter lanutemi ashiyonga, mangatetbaji Aor küm tasen ya January ita nungi tenzüka züngyonga maru. Saka alu rozüker tanabuba luro tashi küm ka ta azüng. Küm ka nung ita teriana, saka nüngjabo ishika dang tanüngbaji tenetba tibuba tokuba ta (number) dang jaa aru. Item nüngjatemjia Yim kar kar nung puteper kar kar nung meputep lir saka Britishi nunger Yimsüsür (SDO) meimchir sobaliba jayajako libaliro bushiba nung mongin (Anthropologist) J.P.Mills-i Aor Yim balala Chongli Mongsen yamala jayajako metetertem den asüngdangteper Aor ita tenüng yamai zülua toktsü. Aor ita anogoji anüng nung aliba ita (lunar) repranga azünger. Parnok ita nüngja ishika dang saka tenetba tiba ta (number) teimba azünger, ano Mongsener ita nüngjasa ishiba. Aser pai yamai zulua toktsü. Tetezü magütsüi tenüng tang yangi zülutsür Chonglir ita (1) Terka yi (2) Moatsüyi (3) Lamija yi (4) Chisem yi (5) Ajitaka yi (6) Tangbochisang yi. Ano Mongsener ita nüngja (1) Moatsü lata (2) Aam lata (3) Chalibang Lata (5) Urangba Lata.
Tang asen Aor Yinüzung ASLB-i ka Merangkong Baptist Arogoi ka ta adoka lir. Ano Wb.Tsüknungpenzüi tuyuba ka aser Aor temeteter balalai ita tenüng züluba ajak den to ano tang Aori aki mapang nungi Chonglir aser Mongsener anapronglai ajaba J.P.Mills-i zülua toktsuba ajak bentenogo. Tang joko Aor ita nüngja shitakba to masü saka tajungba tsüngküm mongpu den apet Yim ka mongpu masü Ao lima rangben asadanger Aor Yinüzüng tasenbaji yamai nüngja jateta adoktsüla ta shisalemsateper.
* APALEMI/YI-January : Aor alu November nungi tenzüka achir aser December nungbo chimar. Alu chimar apalema ayur kechiyong alu February March nungang aronger.
* AENKISHI-February : Sen bushia ayangba mapa temer yimer alu ronga metsü aremtsü Aenki saya-a akaba tanaben Aenki shibangba.
* METSüREMI-March : Alu nung tsük dang masü tapu ajak azüngba züngi menti manü pongalashi etc.
* Süngojeti-April : Akidang iba ya Chongli Mongsen anaprong moatsüi ta aja. Saka joko May ita moatsür. Alima ajak nung süngdong aser süngküm tapu ajak tou jettokba mapang alima tesem teimba nung kong Ao lima-a densem.
* Moatsüi-May : Chongli Mongsen anaprongla April ita nung moatsü ita jar Aor benjung tulutiba among saka tang joko April masü May ya moatsüi kümdaktsü.(Tajungba shitakba).
* Jamijai-June : J.P.Mills-i moatsü sülen ta shia lir Aor parliament budget session. Yimdak putu saru menden kwi lir saru jangku toker kibong sükdanga AK pua chia amungba.
* Chisemi-July : Yinüzüng kar nung Chiteni tsük tasen bena arua chiyungba ta lir. Aor July ita nung tsük tasen bena marur. Ongpang talakbo yutsür Changkikong Asetkong Langpangkong Mongsenyimti, Jakpa, Longkong alu api tiyalong asür J.P Mills-i züluba Alu nung mersü züngi menti ongdena chi bener alu sema senzüba.
* Tangbochisangi-August : Mongseneri Chalibang Lata J.P Mills joko alu arur anungji kidang alirtemi chi tanaben kowa ta meshiba, alemli sensaker chi tepok sünga mechiyung alu arodangang chi tanaben meshi. Iba ya tanü lanurtem asoshi tongtibang tetezü ana (allegory) aketba O lir.
* Ngalojii-September: Mei tzü tulu asüdang ayong nung ango atuba joko ango telok tulu atenshir jizüka meyipa alur Ngashi Ango shia aluba. ASLB-i Rongjui ta zülu saka September Ao lima ayong nung rong meyanglur Tzü tulu rongji dang ponger aotsü.
* Wayataki-October : Mongseneri Urangba Lata ajar Yim atsüki yanglushiba ita. Tsükchir nungi yim kümzüktsü Alu roa tsük bendena yur among tepa len pia yim sasong settu ajak yanglushia waya tasen longzüka ataker.Iba dang Urangba Lata ta Mongseneri ajar. Wayataki/Urangbai.
* Yimpoksüi-November : Kari Süchii ta zülu ana ya kasa saka sü dang masü Nashi chir-a alir. Nashi chia mepu yimsanger chiyungdaktsür sü, nashi chia yimer chiyungdaktsüba.
* Aenkila-December : Aenkila, Aenjet, ana ya tepila mali aser yim aikati Aenjet January ita ta zülu saka tsüngküm mongpu shitak. Aenlongi aotsü ayangi aotsü shishilembai aotsü, atema yimer nübu shibanga aliba chiokba.
Shisemba ama Ao yim Longkhum nungi Anaki tashi mongpu apir Aor temeteter ajaki bendenba aser tejen nüngja Aor Yinüzüng ita teri ana nüngja ya bendendanger. Hopta (tenetnüzüng) yabo asenok amshia maru nungji Merangkong nunger aser Wb.Tsüknungi züluba Astronomical nüngja terok ya junger ta bilemer. Saka tenetbuba Benchanü Saturday yabo tai kechiyong iba lima nung tabensaba (Day of perfection) anogo maka. Anungji kasa Astronomical petinu nüngja ka evening star Nüngjangrem ta aja nung koda ? (Saturday) Aor Yinüzüng tasenba nükla nung rangloker tesüyimshia iba shisa lemsateper.