Arem aser shiruru nungi tangazüktsü

~ S. T. Yapang Lkr. Kohima.

Lanuwa nungi alulen temulung agütsü aser alu nung timba lia intet asünung arem, shiruru aser ozü sangu yimya balala nungi meimchir den medemdangba kar lemsateper:
1. Tsüraburi ashiba agi alemli shitsüi (monkey) meimchiri rizünga ayuba ajak lapoktet, miima ayuba ajak bushiteta chitsüaka yongrak ya mesalatet, iba nungi angazüker nisung amai tetsüng teben shitak liaka, meimchir nem agütsüba nüchi shisatsü aser tekolok amshitsü temeten ya asenok nem dang agütsü. Shitsübo yongrak mesalatetaka lenmang aika nung meimchir mesüka inyaktet, saka meimchir aika tetsüng teben shitak keter, temang tashi ita liaka shitsüi inyaktetba süngla meinyakteti tangar dang meshimetsüa aliba angutsü, ibaji shitsü shisatsüa dena maliba ajanga. Anungji tangar memenepaka meimchiri shitsü shisatsübo alemteta aotsüla.
2. Alima nung telok tulu kati teti tenüng sena pa majung dang jembitsüa alibaji tanü (cat) ya asütsü südi. Koyai teti tenüng sena alibaji tanü, saka koya aika ara atuba agi tanü amui moteti shisamebulur. Yamaji na arishir, ne nüng asener ola anga teli. Telok tulu kati pa majung jembitsüaka tanü-i kecha hau ta mali, na majung jembitsüa na atalatsür dak jileper kazütsüba na shiba?
3. Okshirong koda ai agi sünger tonga moteter, tesempatsüka, saka shisakar aser inyak ashir atemabo pa tu agi kilem tongbanger aser tejang agi meimchir jangratemdaktsür. Nisung tamajung ka joko tagitsü mali ta liaka pa/lai dang inyakdi sürbo tagitsü inyaktettsü mesüra tamshi shira pa/la dakji tagitsü langkabosa alitsü. Okshirong dang nungi nisung temaba, süra aseni koda?
4. Tembangmejep/menjep iba ozü ou mesüra angi nung mashidang aser ashidanga kasa dang shia ali amai asar, anungji par medemer pa tekümzüki marur. Tangar mesüshia tsümotsüra dang alirbo kodanga azükarua malir aser shitakba lendong anogo nunga teyarir malir.
5. Oja ozü ya angi nung telok rangben ashir, kechiyong tamajung nung asüyonga medemer toktsür maor, yamaji medemer den mapa tamajung nung külemi pongsemer senzüba purji nisung masü oja ozü mulungjang dena aliba den kasa.
6. Jaktera kanga tesashi, alumang ka nung pa kijai waro telok aritoker satemsatema liteter, saka ozüsen; iba ozü tila yaki jaktra techanu melamela mechiseta intoker pa tesepji atsüngteta pei asoshi yanglur, meimlaba nisung kati kodanga kecha masütsü amai aliba nübu ka akuzüka tsükdaktsür aser olangtsü makar.
7. Sasho/Asho ozü ya tesüngjem ka lir, angi nung tanemi dang mena alitsü aser pua arua tashikang süktangyonga ola madoker, aser iba ozü shi ya tajungtiba rongnung ka lir. Pai angijisang tilaka nung arua atembajia süngla pettoktsü memerangdangtsü, yamaji ‘joko ojang’ ta asüba pur maparen tilaka nung jitaker temulung ajak pokmar, tasü mait alir, itemji sasho ozü mulungjang dena alir.
8. Tzüla/koi alima nung takatiba ta jembiaka alima tobur ajung mengudangba takar rongnung ya ka asütsü. Na takatait süaka sensaker aser tenüngdaktsüpur mengura koi amaji rongsen talubusa liaka tepelaji kechiar memeteti akümli tembangtsü.
9. Shipui meimchir mejanga alidang arisanga ali mejungketa pei ki yanglur aser tsükchir nungi kümzüka alir. Tsükchir aika aliba agi kümküma, meranga inyakyong tamakoktsü mapa takoktsü kümdaktsür.
10. Akodong amungi aruba tesülen pai ang amokseper, iba akojang ya pentsü ozüi achir, pai iba ya chir kongsang nung tescü tsüa yutsür, yang nung jaki iba akodong ya kümteta tesülen süngdongbaji pai atsüngtoker. Mapa tamajung tila ka, yimya sübaba tilaka, chiyungtsü tilaka zübazüba chia jema tenzükba ajanga tesülen takümji atsüngtoker.
11. Arem koya shisabulu melii mejanger, saka alima nung chiyungtsü tajung kata memetet. Saka arishibo kidang chiyungtsü tajung ajak meteter tanü tsübua aliba den kasa dang tembanger. Na nüngtugu küma tangari arishiaka kasa dang tembangtsü, na ibaji tsübuba agi atsüngzüker ola madoki alitsüji tsükchir nükjidong, nai tsükchir tsübuba agi ochi yimyim ajema kümra nai tsükchir nükjidong ataloktsüogo, nai olaji ajemyonga majemyonga kasa ne anogo nung tembangtsü aser ali dangisa shilangtsü.
12. Süsang koda teyakyak aser tekuka, saka meimchiri chiyungtsü tilaka inoker sang, lungnen yutsü nung melamela arua ashir. Isaui pei senmang luli ausu ka yong ayok ama kenshioshir, takataiter, yimsüsür aikati chiyungtsü, süngujemtsü tilaka yong pei akhüm ajak yoktoker, senotsü asoshi pei nela yoka achitsüa mulunga lir. Ochimashir aser rongsen tim mesüi bendenerbo iba jaki pei taküm dang atsüngtoker.
13. Jangjangkok koda ola tulu, saka tebok tazüng, pua arura terep dang. Olulu dang perokba nübur, olulu nung takar, takoker, saka asangsang takokbo kecha maka, teka tazüng, iba yimli jangjangkok ama terep dang akümtsü.
14. Süngkui meimchiri tsünüba süngu lanu aika chiaka oda meimchir achitsüji anünger, yamaji na arishir aser nüngsener liaka nai dang merangerbo aser khenkhen tamakoka nguaka ne alizüngji tongtettsü.
15. Alemli arem shiruru meshua aliba mapang manü/nü ya langkushishia azüng, pa meyiteta adokdangbo joko mo agi alema tur alitsüji arem shiruru nungi kümzüka ali. Tsükchir aika lira, na tamakok angu nung pelatsüsa aika lira nai teyaksanga kecha tesayunü, nü amaji ne mapa langkoshishia sayuang, ola madoki nai ne mapaji maneni tepu metsükshir inyakang aser mapang tetemsü nung mokoteta adokang, süra na akümliri takoker rongnung züngsemtsü.
16. Alu chirong len menti züngra yark aser omeji kanga yongyaseta atar, kodang menti tu lanu mokoteta adoker idangji parnoki tejangji arua chitsür, na ali nung mezüshia ali tashi shingaia memetet aser mezüngshii alitsü, kodang na nisung ka kümteta tangar dang nungi ne nüng tugudir, joko tsükchir agi na mekütbanga lir ta nai metetang. Chirong len aliba achiba agi dang alu tiyong nung alibaji kümzüker. Yamaji nai tia tamajung ajuruaka ne nükjidong mesamai ne sülen alir tajangzük ngudaktsüra na belema züsenba amajok masü.
17. Tsüngküm mongpu ajak tizükteta, meyi tsüngküm melemdangi tejang dangtsüba süngjangji Asongshi lir, saka meimchiri kangabo mesapur, yamaji ne ket nung rongsen teti liaka kenü danga nübur yariba melira alimai na memetettsü.
18. Azümsen aser anüalemer dang alemli nungi asen Aori “Küpraia küm ka nung süngmang ka chimar ako” ta shia aru, süra nai kodasür ne mapa makoker? Aser ne wadang nung kenü tamakok anguyong yangji jileper alitsü? Küpra dang asen tashi tuluba, tekaraba aser temetetba.
19. Tsüngren tetsü o techanu na mesüktepa jajaba ama tangar majungba aijaka pei mulungsentsü nung ochi melira rongsen angudang yangji asonga arakseter, tesüsa pai/lai aitsür den apteper jajar.
20. Impok ya tenarong tajak aser anüanür ta asenoki jembir, saka Impoki aikati meinyaktettsüba mapa ka inyakteter, ibaji pai tasü ama sayur, mongnüi anüng nungi ibaji ngua achitsü asoshi pa dak alua atemer idangji pai pua arua tekolak tama jakrepa angur, iba dangji “Impoki mongnü shiluba” ta asen Aori tatishitsü nunga benoka jembir. Impok amaji na tashimait aser tangar memenepba nübu ka asütsü akok, saka nai ne sempet tamshi shira na yaseta masütsü aser tetibo tamakoker rongnung malitsü. Ano külen reprangdangra Impok ama anüalemer ka nem anüng tom nung yimzüa ozü aser shiruru pua chitetba ozü ka pua chidaktsübaji tesasatsüka lir, yamaji chiyungtsü tilaka nem mesüzükdaktsür, mesüra samisa nübu nem Imtinaro/ Imtiwabong mesüzükdaktsüa kibalenbusar.