Aremtem wazüka ayutsüla

India kübok North East nung nütsüng yongsük timba akümba, nisungtem alitsü atema kimung-lumung nüngdakba aser state ajak nung süngdongtem lendokba ajanga tzü-mopung menenba dang masü saka tsüngsang-mopung melenshiba den mejangjatetba tashidaktem adoker. India State of Forest Report 2015 nung ashiba agi India kübok North East tesem nung arem min 628 sq km ajema kümogo aser ibaji ajanga shisabulu khuret bener arutsür. North East nung 2013 küm nungi yaküm tsüngda arem tasazük 628 Sq. Km samaogo aser ibaji Mumbai yimti tika lir. Iba taoksatsü osang ya Environment & Forest Minister Prakash Javadekar-i metetdaktsü aser Paris Climate Change mungdang nung alima nung linük 200 jungnüa kati alima tzü-mopung kümzüka ayutsü atema telemtetba agia mapa inyaktsü tenzükba mapang ka nung iba osang sangdongogo. North East nung arem tasazükji 171,964 Sq. Km lir aser ibaji alimang noklang shilem nungi shilem 65 den timba lir. North East nung arem sama aobaji meimchirtem talia soyapokya aoba, süngdong lendokba aser tesem melenshia alu ayimba ajanga lir. 2013 nungi 2015 tsüngda arem samabaji North East states rongnung Mizoram nung 307 sq km, Nagaland nung 78 sq km, Arunachal Pradesh nung 73 sq km, Tripura nung 55 sq km, aser Sikkim nung 1 sq km arem liasü. Tawa adokba Nature Climate Change journal nung ashiba agi arem wazüka ayuba den fossil fuel ajema amshiba ajanga alima nung mopung menenba tebilemtsü koktettsü. Alima nung renewable energy technology tasentem purapitettsü atema mapa inyakba dang nungibo arem wazüka ayuba mapaji kanga agi tezübaba lir ta Nature Climate Change journal nung shia lir. India kübok North East tesem nung süngdong-lidong tapu balala aika aliba aser ano tobur ajungba atema alimai meteta tetshir. Alima nung biodiversity hot spots 18 shimteta aliba rongnung North East nung aremtem dena lir. Tesüiba küm 50 tsüngda North East nung aliba aremtem shilem tuluka samaogo. Tangalen nungi arurtem aser ano lisopurtemi süngdonglidongtem lendoka kimung aser alu mesemtetba aser ano ali nung tzü kongdaktsüba ajanga aremtem shilem tulukaji sama. Aremtem samaba rongnung ozüng alema süng alenba aser ano arem lepdokba inyakyimtem densema lir. 2012 küm India North East Climate Change Adaptation Programme (NECCAP) scientific study ajanga bushitetba agi northeast nung aremtem samaa aoba ajanga tsüngküm-mongpu melenshir aser iba ajanga nisung, alu aser shirurutem asoshi timtem bener arutsütsü aser ibaji tamajungba küma aotsü. Tanü alima nung tzü-mopung menena akümba, tali tatsükba akümba aser tarutsü nung meimchirtem tang amai sadoka melitettsü ta osang bushiteta linük balalai alima kümzüka ayutsü asoshi mapa inyakba mapang ka lir. Taküm küm tenzükli  menoknok tesashi ka anokba ajanga asenok kanga dang aoksadaktsüogo aser iba sülen ano rülung tsüka tzünglu aruba atema asenok kanga ratadaktsüogo. Shibai metet itemji alima nung tzü-mopung temenenba küma aoba den sendaktepa alitsü akok. Tsüngremi asenok meimchirtem jangratema lidaktsütsü atema alima kanga dang tobur junga kechisarena ajak shitak dang yanglu saka tanü asenoki maangba ajanga asenoki alima raksatsür aser asenok sadoka melitettsüsa akümer. Asenoki iba tebilemtsü ya süoki ia agizüka, alima wazüka ayutsü atema tang aseni akokba mapa inyaktsüla, kechiyong kobi melii asenok tango-a mesashitetba tensa ka ajurutsü meteta mali.