AROGO aser YIMDEN (Church and State)

– I. Temjen Tzüdir.

Osang kaket aser Kaket balala nung AROGO aser YIMDEN tepila/tetsüngda indang aiben zülutepba aser lokti balala nunga jembitepba asenoki angur aser angashir. Koba indang südir süang inyakyim karbo putu tensa, nübur tangatetba aser alima ainba sasep nung melenshitepa aoba asenoki angur. Tat. agi;
a) Arogo inyakyim: Onok lanuwa tashi (i,e; 1970s) Rasemnü (bodhbar) aser Küptoknü (honibar) aonung alu nung yipra mesüra Amungnü (deobar) anogo raksara arogo nung tatoksa meshidaktsü. Saka tanübo ibala inyakyim mangur aser mangashir, meyiper amungnü süaka arogo o arogo na semdangteper mesüra mungdangmungchia senshiteper. Ibai arogo inyakyim nung temelenshi kar amai ajiteter. Bushidi süra melenshibatemji ano aika bushitettsü akok.
b) Yimden inyakyim: Yimden inyakyima kar nungbo akhidang inyakyim ama mesüi melenshiba alitsü akok. Tatishitsü agi akhidang adianu aser aianu (tetsür tebur tsüngda) tsüngda nüktabangta nung tsükra aser raksaraktemra tenaprongla tetsüng tepen alener lungren nung nongokja tsükseta südaktsü otsüa lir südi? aji dang masü, kilamet aser kijungrak senchi amala akhidang Ak 6/7 achiba tanübo mangashir. Ano menen kii aiba; nisung ka menenra agi süra takaba ajak menentoka meshiteter dang taküm kibongji alitsü tenzükshi. Saka tanübo menen agi nisung ka süatokaka menen kii aiba mangashir aser mali südi. Item ya temelenshiba rongnung adentsü mesüker.
Yamaji akhidangbo tamanger aser mamanger tsüngdaa (Arogo aser Yimden) inyakyim khenyongi balala liasü. Saka kodang talisa asen nübur rongnung limapur melii Yisu yimsü nung ajak amangsep, tamangertemi inyakyim tajungtem ajakji tamanger yimsü inyakyim amai dang angatet. Saka nübur ajak tamanger süaka Yimden tashi medenra arogoi mayimbangtetba inyakyima jenti liasü, ibajagi yimden temzüng ozüng ajak tamangertem madaka amshia arur. Anungji Arogo aser Yimden tepila lia jembitepaka inyakyim aisü nung mepilatettsüsa akümer. Arogo nungeri yimden nung inyakertemji temenenpur ama dang mebilemtsüla aser yimden nung inyakertemi arogo nung inyakertemjibo temeshitet taküm ama danga mebilemtsüla. Külen shidi süra yimden nung inyaker/tenzüker karbo temeshipura lir saka külen meyiper repdangdangra arogo/mungdang nung inyaker/tenzüker karbo memeshiteti inyakera alitsü akok. Hau, nüngja apibo arogo nung tenzüker/inyakertemji temeshipur dang asütsü amaa bilemtsüa akok saka yimden ta asüba yaa Tsüngremi shimtetba/latettsüba lokti. Anungji koba nung südir süaka shirnoki Tsüngrem tsüngdang ochi shia tenzükdir itemji dang Tsüngrem tsüngdang temeshi aser tagizüktettsü taküm asütsü.
Anungji Arogo aser Mungdangi yangluba temzüng ozüng (Arogo inyakyim) nung yimdeni medenli/tashi mangali ta mashiba ama Yimdeni yangluba temzüng ozüng aser inyakyim nunga Arogo aser Mungdangia medenli ta meshii alitsü ta amanger. Hau, inyakyim aisü nung Arogo aser Yimden tepilajibo lirsa aser balala, saka item telok ana ya inyakyim aisü nung mepilatettsüsa lir. Arogoia tashi mangar aser tamajungerbo merenshir aser yimdenia kasaji tashi mangar aser tamajunger dang merenshir. Item telok anapronglai nübur (pei züngsemtem) ajak tajung dang südaktsünür. Item ya junga meshisadangi Arogo aser Yimden ana ya khenyongi balala ta dang angateta lira aser inyaktepra asen lima nungbo lokti anaprongla nung tamakok jenti ajurutsü ana nung lir. Tetezü Arogoi yangluba temzüng ozüng aser inyakyim nung Yimdeni medenli/manidakli ta shira, item yimden nübur ajakji tamangertem dang, ano külen Yimdeni yangluba temzüng ozüng nung arogoi medenli mesüra manidakli ta süra, arogopurtemji yimden kübok züngsemtem dang lir. Kasaji Arogoi maparen ka inyaktsü nübutsük ka ayongzük nung yangji züngsem tarur ajakji Yimden kübok alirtem dang asür ano kasaji Yimdeni nübuyok ka ayongzükra yangji Arogopur dang adenshir, yamaji Yimden aser Arogo nüngjaji balala süaka ana ya asen limabo pilatsü makokba aisü nung ajuruteptsü.
Anungji Arogo aser Yimden ana ya (Church and State) balala ta angatetaka Arogoia (tamangertemi) Yimdeni ashiba/agütsüba temzüng ozüng nung tashi angaa anidaktsüla aser Yimdenia (nübur ajungai) Arogoi yangluba temzüng ozüng aser inyakyim ajak nung tashi angaa anidakteptsüla. Yamaji mesüra asen lima nungbo Arogo aser Yimden khenyongi balala ta sür dang otepra/inyaktepra tarutsü anogotem nung timtem aser mangatettepa ajurutsü ana nung lir ta angatetdi.