Arogo kimung o Arogo kümsük na maitepli

– S. T. Yapang. Lkr. Kohima

Yaküm küm tatemlen nungi asenok Arogo tenzükba otsü tejangja memeteti jembitepba amala ya temesüng nunger nem mangashidaktsüli, kechiyong parnok item indanga jembitepa ashishitetptsü asoshi asen limai aru masü, aser paria zülu nung toktsüa lir, nüngdakra asenok aji agitsü junger.
Tangar kecha masü ajemajema liasüba ana tsükji dentepdaktsütsüsa (rara adokdaktsütsüsa) asenok tezü nungia ola osüng madok tajungba, kechiyong tang osangkakettem nung zülutepba ya otsü tejangja kar sürnung asenoki item kaket/khulitemji mezüngdangi zülutepba dang aser kibur ana (Molungkimong aser Molungyimsen) tenati aitsütepa tenzükba keno masü, ashiko parnokbo angatettepa dang alitsüa akok. Saka otsü mangatetbaji tenzüker asünungji iba keno ya ABAM-i 1986 küm lemtetba, koba Aor tashitemeteter nübu tajungtem shimteter bushiteta bener aruba ABAM ajanga agizüka yua lir, iba nung temangmangtsü kecha mali, ya agitsüji tim, aser ano iba sülen dang bushitetba khuli tejangja kar alitsü akok, saka tang shir Arogo tambu ta khuli bushiteper masüji itemji melemsateper.
Tanübo Arogo tambu tokteper masüako, saka kenü itemji toktepra ABAM 1986 küm telemtetba nung amittsü junger aser ano aji meperi ta süra asenok tammang tia nung alidang Yisu osang tajung taküm tenlaa bener arusang Dr. Clark aser tebutsü tenati zülu nung toktsüba ajanga dang shir Arogo tambu itemji jangja bushiteptsü junger, kechiyong tenati tiyazübo zülua meyutsüi alitsü mesüra tena asen Ao lima nung alidang tenati memetetjemba Ao litsü nung Baptist Arogo tenteta mali asü ta nibo amanger.
Iba 1986 ABAM telemtetba nung shia aliba tatsüba agi o kar yamai; mezüngbuba nung kodang Dr. Clark-i anir oa Molungyimsen Oct 24, 1876 nung yim tasen aküm, idangji Molungkimong Arogo ka toktsüba khuli tejangja mangur; aser iba Arogo 1892 nung tanaben tasen küma tenzük, saka ajia 1896 nung loksa aser Molungkimong Arogo 1919 nung tenzükbaji metangdangi aruba Arogoji lir. 1940 nung Ao Mungdangi tasüngdangba yokba nung telangzüba agütsüba nung Molungkimong Arogoia par Arogoji 1919 nung tenzük ta langzüba khuliji angur. Tanabuba nung Molungyimsen Arogo Molungkimong yimdak Dec 23, 1872 nungji tenzük ta angateter, Dec 23, 1872 nung tenzükba Arogoji amangba pur yim tasen akümdangji bener ait, saka August 19, 1894 nung khen anentsü (disband asü), aser ghonda ishika lir ang tenzükshi, anungji tang aliba Molungyimsen Arogo metangdangi arubajibo 1894 nung tenzükbaji ang lir.
Asenok ajaki metettsü kaji Dr. Clark atuba o Arogo tenzükba otsü na maitepli, ano Arogo tenzükba kimung o Arogo kümsük na maitepli (Mezüng Arogo tenzükba kimungji tejangja akatsü, saka Arogoji yangji toktsür ora kimungji dangashi Arogoji yangji makatsü, anungji Arogo kimung o Arogoji belenshia ora Arogo kümsük naji küm kasa alitsü, saka ana tsüngda tepilaji; ka kimung kümsük alitsü aser ka Arogo kümsük alitsü).
Kasa asen Ao lima nung tamangba yimsü tsütsülen nungi mangatettep adoka yim akümba; Changtongya yimsen ya yim dang nungi Arogo tambu, Arogo kümsükji 07/04/1907, ibaji Changtongya yimtiba nung alidang tenzük, tenüng dang melenshi, saka Yim kümsükbo 17/10/1921 lir. Iba tatalokba tatsü agi; 1921 küm Changtongya yimdak tamanger kibong 130 dang liasü, limapuri amokmerena reshikangshi nungji Mokokchung SDO (C) H.D. Dennehi nem yim tasen akümtsü metetdaktsü, limapur temeja lidaktsünüba SDO aser British Sorkar tebilemba liasü nungji temelaba agütsü. Limapuri iba o angashia yimkong senden ka jazük, saka aotsü jembirji aotsüsa ta kibong 65 aser limapuri atsüanem kar alitsü, tamanger rishikangshi masütsü ayongzükba nung haiaura akar kibong 65 ta lemtang, anungji Changtongya yimsen 1921, Oct 17 nung kibong 65-i küma ai. Changtongya yimkong nungjibo kibong kasasa lemtang ako, ajisüaka kibong kasa melemtangyonga tamanger tejangja ishika danga lia Arogo tanen makai aoba zülukhuli tejangja lira Arogo tenzükba küm aser anogo kasajisa amshila.
Tekalen ashiba ama tanü ya khuli bushiteper masü, aser tambu tanubu toktepera masü, anungji khulitem ajakji kakshia mezülur, saka kakettem nung tejangja zülutsüa lir asünungji nüngtakba puri item nungjisa reprangdang nung ajak asoshi makmakshimak melen temoatsü asütsü.
Tatemsa Molungkimong aser Molungyimsen arogo otsü ya asen Aor aser Naga nunger ajak indang amai bilemtsü nüngdaker, ajisüaka tetenzüksang Dr & Mrs Clark-i zülua yutsüba ama masü, asenoki bilemba mesüra olulu angazükba zülua amshira tangari asen kin menütsütsü aser tajung agi tamajung akümtsü, ibaji asen Aor/Naga nunger tanela senmang aser alima putipuyang otsü nung arür kaodaktsür asütsü.