Asen lima tatsükba akümtsü

Tang amaisa ora, Nagaland ya 2050 küm tashi nungbo tang dang nungi tatsükba akümtsü aser ibaji anü tatsük asadangba nung 1.6 degrees Celsius nungi 1.8 degrees Celsius tashi tuadoktsü ta alima atsükba indang asadanga bushidangertemi asadangtetogo. Atangji, asenokia asen lima tatsükba küma melenshiba indang asenoksasa metetadoker saka asenoki iba temelenshiba indangji junga mebilemdangba agi asenoki meteta aser memeteti maparen aika nung takoksa ajurur. Asenoki meteta inyaktsüba tongtibang mapa kaji, alima tatsükba akümba agi aluyimba maparen nung kanga mejungi kongshir. Iba jagi akhidang junga züsentetba chiyongtsütem kasa lu nung junga mezüsenteti akümer. Ibaji meteta alu ayimtsübaji aluyimertem asoshi kanga tongtibang lir. Aji oda, kodang asen lima tatsükba kümdir, tanga tatsük lima nung züsentetba chiyongtsütem bener aruagi asen lima nung züsen tenzüktsübaji sentong tajung asütsü. Ano, kodang alima tatsükba kümdir tsünglu tali arutsü aser tzümetsüng tenzüktsü. Tzüim aser rüjep agi tenem küma aliba limatem nung balaka tzümetsüngji tali adoktsü, kechiyong tzüim tzüji telong nungia  mopanga atutsü aser rüjep agi akümba tenemtemjia anü tatsük agi yimsaa aotsü. Tangsa asenoki alima ya mekonga kümdaktsütsü asoshi aritepa mapa kar inyak metenzükra, iba ama mopong tatsükba akümba aser tzümetsüngba lendong jagi alima nung alirtem ajak meneptsü. Alima tatsükba akümba tebilemtsü yabo alima nung alirtem ajak asoshi kasa dang, kechiyong alima nung shingaia mopongbo menokdangtet. Aji oda, Assam nung arem mali akümba den külemi gari tali senzüba, light tali atsükba aser industry tapu balala lapoka mapa inyakba agi mopong tatsükba kümra, iba kasa mopongji Nagaland-i arutsü aser America lima tashi aotsü. Iba kasaji ano alima mopong tatsükba mekümdaktsüi arem wazüka ayuba den gari ajema jajadaktsüba mesüra light tali metsüklokdaktsüba sentongtem Nagaland nung mapa küma inyakba ajanga kasa mopong tajungji alima ajungaleni aotsü. Iba jagi alima tzü mopong kümzüka ayutsü atemabo nisung shiai pei alidak pei kima, pei atsü mesüra pei lu nung süngdong ka ana atemba, pei kidang light meyaka atsükba aser akok tashi gari yutsür tetsüng agi jajaba mapatemji tuluka asütsü aser aseni asen alidak iba ama mapa tilaka inyakba jagi alima nung alir ajak teyari angutsü. Asenoki electric light meyaka atsükba ya light bill aika madoktsü asoshi dang bilemer aser gari yutsür tetsüng agi jajabaji sen kümzüktsü asoshi jajar amai bilemer. Iba jagi light kanga meyaka atsüker aser gari yutsür tetsüng agi jajartem dang tekuru ajar. Ajisüaka, alima tsükdaktsüba mapatem rongnung light atsükba aser gari amshiba na ya tongti shilem agirtem lir. Item ama mapatem jagi kodang alima tsüka kümdir, iba mopong tamajungji anünglen tuagi aptaka ayur aser iba jagi alima nungi mopong tamajung temaleni metutteti meyipa alur. Alima nung taküm alirtem asoshi tamajung aser lendongji aji lir. Asenoki süoki ia mebilemdanger dang ashi asen aliba lima mekongdaktsütsübaji mesüra tsükdaktsütsübaji asen molung, kechikoma lima ka nung asenok linüar iba kasa limaji asenoki yanglutettsü. Alima indang shisadangertemi ashi ama, tanü asen aliba lima ya asen tsüraburtem nungi anguba senmang masü saka asen chirnurtem meyong senmang apua amshia alirba dang lir. Iba tangatetba nungji asenoki asen aliba lima ya asen chirnurtem tarutsü nung lia aotsüba lima ta bilema anepalutsü khuret tulu lir. Tanü asen lima nung asenok kechikoma aliar ta asübaji kanga tongtibang saka ano asenoki asen chirnurtem nem kechikoma lima ka yanglua toktsür ta asübajisa tongtibangtiba asütsü. Iba tangatetba nung asenoki asen chirnurtem nem alima tasen ka yanglutsür ama bilema, akok tashi, alima nung tzü mopong memenentsüsa aser alima tsüka mekümdaktsütsüsa inyakdi.