Asen Naga nunger-a tangar ama tenük saak-a ola adoktsü mapang tongogo

 ~ L.Kika Pongener.

Asen kidanger State-tem Assam aser Manipur lima nung mapang shia shishilempaba mapatem aser sorkar office-tem ajunga shibanga yur, aser National Highway aser State Highway ajunga nung gari mesenzüdaktsüi shibanger mokdang ayongzüker. Mapang kar nungbo Train service tashi mokdangba-a ajurua aruogo. Aji oda, iba amaji mapang shia mokdang ayongzükba ajanga alima kanga telungi lua rongsenkettsüng nung takoksa-a alur. Anungji nüngdak makaba nungbo mokdang ayongzüktsüba-jia nüngdak madoker.
Ajisüaka, sorkar-i kodang nüburi memulongba mapatem inyaka tim masüba mapa inyakdir, idangjibo takoksa alua-aka, tarutsü nung iba ama takoksa mangutsü atema nokdaker asünungji, aji tim mapa ka asütsü. Asen Naga lima nunga, taoba mapang ULB election atema nübur ajungai ola adoka longjemer mokdang ayongzüka nokdakba nung takok anguba aser temelenshi ka bener aruba asenok ajaki tenük kuli nguogo. Asen Naga lima nung iba tatalokba to otsü-sütsü mapa ka asütsü südi.
Aji oda, sorkar ya yimsüsür shirnok nokdak-a ali, parnok meyong masü, saka nübur meyong asünung, tim masüba nungbo tasü-ita ola adoktsüla, aser iba mapa nungji tongtipangsa lanurtem aser kaketshirtemi shilem tuluba agitsüla. Aser Mulongtet telok (NGO) ajungai longjemer tasü-ita tim masüba nungbo ola adoktsüla.
Tang asen Naga lima nung rongdak teinyaktsü mapa tulu zünger mezüngma anendaka lir. Lenmang aika gari tesenzü majung ayong amai kümadoker, apu kar chireper ano kar memenui chireptsüba jenjang nung lir.
Küm ishika tejakdang Tuli Pulp & Paper Mill asentenshitsü atema Centre nungi sen crore ishikabo agütsür amai sernung tanü tashi nung mapa küma inyakba küli tulukabo mangur. Ano tawa tanü ka High Court Complex Building Scam indang osang kaket-tem nung kanga bulua azünger.
Asen State nunga tangar ama Independent High Court lapoktsü atema küm ishika tejaklen nungi jembia-bo angazüker, saka mapa küma inyakba tulukabo mali. Asen kidanger Manipur aser Meghalaya state tenabo iba mapa ya asen State den külemi tenzüka inyakba 2013 küm mapa ajak tembanga renemer Independent High Court lapoker mapa inyaka odagi. Iba High Court Complex Building atema sen agizüker 2007 küm nungi mapa tenzüka inyakba joko taküm agibo küm ter-ka shi ajunger, saka küm ter-ka tsüngda nung sen endokba amai mapa inyaka manguba ajanga CBI nem Preliminary Investigation asütsü agütsüba osang asenok ajaki osang kaket nung züngshiogo. Aji oda, iba mapaji tekaratiba nung temulong agüja bushitsüngdangtsü atema Nagaland Tribes Council (NTC)-i takhangba agütsübaji tim mapa ka inyakogo ta nübur ajaki bilemer.
Ano All Nagaland College Students Union (ANCSU)-i School Education Department Directorate, DEO aser SDEO office nung tesayurtem lemzüktsüa aliba (Attachment) agientsü atema takangba agütsübaji kangasa tim mapa ka ta bilemer. School aika nung tesayur peria maliba ajanga küm shia sorkar school result majunger. Aji oda, School aika nung tesayur agi meperi yutsür, Directorate, DEO & SDEO office nung tesayur lemzüktsüba ajanga kaketshirtem kanga akoksadaktsür. Anungji tesayur office nung lemzüktsüa yua alirtem ajakji tekaratiba nung ageintsü atema sorkar ketdangsertemi anepalua reprangtsüla.
Ano sorkar tenzükertemi sorkar-i official duty atema agütsüba gari nung kaketshirtem College & School-i anir oa meinoktsüba aser anizükba nung amshiba anema ola adokba aji-a tim mapa amai bilemer, anungji kokrabangla, sorkari tapet temzüng-ozüng yanglutsüla.
Ano angazükba agi sorkar mapa inyaker karbo mapa ana-asem nung repa inyaker-a lir ta jembir. Karbo mapa tila-teri ka inyaktsü-a mangur, saka kar-bo, department ana-asem nung repa inyaka ita sen achitsübaji aji tim masü. Anungji aji shidak asü masü’ar putettsü atema department ajak nung Aadhaar Card aser Education Certificate ajanga iba mapaji kanga süoki ia bushitsüngdangtsüla. Tanü lanur zünger mapa mangur paikati nangdaka yur, karbo mapa ana-asem nung repa ita sen achitsübaji, aji mai-koyatsü mapa masü naa…??? Anungji tekaratiba nung “Inquiry Commission” tashi tait kar shimmer reprangdaktsütsüla.
Ano tawa tanü ka, Pensioner itasen nisung ka tenüng nung, ano tangar nisung kati agizüka achiba otsü-a jembia angashir. Taila Pensioner-temi ita sen agizüka achiba ajanga shidakba Pensionertem ita sen, ita ana-asem mengui tim-atemba otsü jembia angashir. Aji shidak ka süra, kodaser shidakba Pensioner ka yur, ano küsa nisung tenüng nung Pension book talila tanga ka yanglutsü akoktsü…??? Public katibo Pension book nung aliba tenüng, maitsü, number aser address tejangja ajunga küsa ajenloka yanglutsübo makoktsü südi, iba nungji tilaka tangatettsü aser tashishitsü keta lir ama bilemer. Ano aji dang masü Pensioner karbo süadoker (Expired) sernung ano masü taküm lir ama Pension sen-bo agizüka achiba karbo lir ta-sa jembiba angashir. Anungji o-lulu tang asü shidak’ar tejangja metettsü atema, sorkar-i süoki ia bilema tekaratiba nung bushitsüngdangtsü nungloktsütsüla.
Aji oda, sorkar-bo yamai küm shia sentsüh-sentsüh (Deficit budget) nung dang anir aor, saka karbo ita sen mapa ana-asem nung achir, ano karbo Pension sen nisung ka tenüng nung anati agizüka achir, ano karbo suadoker sernung taküm lir amai Pension sen tangar kari agizüka achir ta-sa süra, alima sensak tia-i maitsü noo…??? Tanga state ama masü asen Naga lima-bo Centre Sorkar nungi Plan Budget aruba sen nungi noklang nung shilem roker shi (60% ) sorkar tenzüker ita sen nung entoker, aser tanüngba jagi dang terenlok mapa inyaker. Asen lima iba amai sensak adenba ya yamala mapatem jagi sensak dendaktsür asü ta bilemer.
Anungji tekaratiba nung “Inquiry Commission” tashi tait kar shimteter, iba ama mapaji bushitsüngdangtsü nungloktsütsüla, aser shidak putetra taochi makatsüla, saka temerenshi tulu agütsütsüla. Asen lima nung balaka aibelenogo ta potet-yonga, sorkar nung tongti tenzüker mesura Political leader kar dak tsükdaker memerenshi-i züba-zübaa toktsüba ajanga, kechisarena maparen ajak nung shinga-ia tan masür. Anungji asen lima jungnura nubur ajungai iba ama mapa nungbo tasü-ita longjemer nokdaktsüla.