Asen Naga nungerbo ajaki Tsüngrem sentsüwangshi inyakyim nung inyaksangshitsüla

~  I. Zulu Pongen, Mongsenbai Ward Mokokchung.

Naga lima ya khristan lima ka lir; khristan katibo khristai mulungba nung inyaksangshitsüla, aji khristar ozüng lir.
Nagaland nungbo koba party ajanga sorkar bendir, chief minister-i anir legislature aser secretary commissioner temi anir temaba officer ajaki khristan tajung ka ama Tsüngremer inyakyim nung inyaksangshia aotsüla. Hau, tulur karbo Hindu -Muslim arutsü akok, saka asen lima khristar Arogo kübok bener aor asünungji India sorkar kübok süaka asenok Democratic inyakyim dak amendaker aor asünung asenokbo Khristar state ka ama inyaksangshitsüla. Chief minister ajanga chief secretary ya hindu asüyonga tazüokba küboki anir arutsüla, aser temaba officer-temi anir sorkar mapa inyaker ajak khirstai mulungba khristan ka ama inyaksangshitsü tim, yamaji sütetra Naga lima nung ochiji alitsü. Politics jia khristan politics asütsüla. Tan hornbill festival nung Australia nunger senior politician ka arua atenba aser pai sayuba o tem paper nung agütsüba nguogo, asenoka yamaji asütsüla.
Khristan inyakyimji kechi ta süra, chief minister-i anir khristan state ka ama Sunday holiday ya junga akümtsübua benshitsüla. Deobar ya kechiba amonger ta süra tejen mapangbo Mosa ozüng ama alima yanglur anogo tenet nü anisüngzüka among, iba dangji Sabbath day ta ajar, saka asen Tsüngrem Yisubo tepseta arem nung Pa sür anogo asembuba nung tasü madak takok ngur shia aru. Laishibai ashir, amongnü süir külen hopta mezüngnü ta zülua angutsü. Anungji iba dak tuluba taochi konga mangutsü aji asü nung asenok khristantembo iba anogoji temeshi ta züngshia amonger. Anungji hopta nung khen anisüngzüka Tsüngrem külema amongba dangji Deobar ta ajar, ya temeshi anogo .Sorkar mapa süaka ibaibo sarasadema mapai moi meshiteta amonger. Asenoki tangar mamangertem danga metetdaktsütsüla, ibai kulisüba ka lir. Asen lima nung Hindu inyakyim agi anitsü makok, ya Democracy temzüngi mela lir, pei lima nung pei tamang wazüka ayutsü temzüngi mela lir.
Central office India bo Hindu lima asünungji central post atemabo Deobar tang interview (exam) agir, saka state level nungbo asen tamangba yimya nung aotsüla. Ao milen 8th December adok nung NJCF-i aitsür ta zülua angu. Ano NSF-i open recruitment tatidang anogo melenshitsüla ta asüngdanga züluba nguogo. Yamaji khristan loktilibatemi mebishiaka chief secretary ozüng ajangtsü mekoki taxes department aser welfare office nunga kasa anogo Deobar nü 9th December nü interview agiogo. Shibai tematiba Tsüngrem inyakyim nung tashi mangai inyakogo, pa atakatemsang. Mosa ozüng nung amongnü meshiteta mongang ta zülua lir, Yisuia amongnü meshiteta among süra nisung tila kati kechiba temeshiba ozüng alima inyaker! Chief secretary Yisu tsüngdangbo meja dena tilaba lir.
Asen Nagaland state government ya BJP den longjemer aor, saka Nagaland yabo Tsüngrem dang azüngashia missionary lima ka kümdakjang ta bendanga tamangdirtemi nangzüka yur odagi, anungji state sorkar jia khristan sorkar ka ama kümogo, kechiaser parnok ya khristan nübur madak yimsüsür kaka lir.
Tanabuba nung Mokokchung Town nung Honrbill kongsang ka bener arua kanga longsoa among, asen Aor ya Tsüngrem jashidaktsüba kin ka kümogo. Isreal-i par Tsüngrem amadoker Nashi dang tsüngrem ta aja. Dan nungi Bershiba tashi süngküm tatem külen nungi külen tatem tashi nashi süngyanglu yanglur külem. Anungji Tsüngremi Isreal khen asoshi sentok. Tasen Lai nunga Paul-i ne tepokji ne tsüngrem tekümdaktsü ta shia lir. Asenok Aor jakdanga kechi tsüngremsüngyanglu yua lir?
Hornbill kongsa ka dang süaka Watsü Mungdangi tongti tayonger küma benjung tulu ayongzüka mongogo. Tulu tila ajak sentepa shilem balala agia pei inyaktetba kija aser lokti tentet balala chiyongtsü tajungtiba renema bener arua yoktepogo aser kenten menu sempet aketer balalai shilem tajung agia aruogo, nüburi aginütsü ajak nguogo, chidangogo aikati temulong chia mongtepogo südi. Saka Tsüngrem dang tatok meshitsüsa inyaktetogo. Watsü Office nungi sentong tajungtiba renemtsü penzüdang Bodbar, Honibar aonung sentep tekülem raksatsüogo, sentong yangluri sentepi aotsübaji amadok südi. Sentongji longsua takok angutsü atema rangloker inyaktepdang parnok bilembabo takok nguogo, saka iba nungji Tsüngrem sentsüwangshibo maliasü ya memeteti, shi sentong nung jajadang mojing sentong takok angutsüsa kümdaktsüogo. Arogo choir menden tazüng aküm aser tashikar atura nisungtem bo ka ana dak alak shinga maru.
Aso ajunger, tsüla ola ajunger sempet aketertembo ajak aniten nungji public groundbo menua longsotep, saka Tsüngrem külemibo shinga maru. Ano temenen tulu kaji chiajemer benjung repranger asü nungji pei-i mulungba inyaktepa shi azüi jangraba mapa inyaktepdang memerükba mapa aika inyaker alitsü südi. Memerükba osetji (condom) amshirbo mashi-i indoker asünung kinük sünga liasü ta angazük. Ano condom mamshi-a nüktapangda benshir alitsü, memenui iba khuretji bena arutsü.
Anungji iba menenji asenok ajaki nangzükdi, sentong yanglur bangdakpur ajaki ni tai ta nangzükang, ya shingaia memela saka japujariba, nükdapangdaba item ajak ya benjungbentsü, longso longpen dak keta lir.
Anungji tarutsü mapang nungbo iba benjung ya anungdang dak alaka aonung menua inyakteptsüsa sentong meyanglutsü mepishir. Iba mapang atalokba kaji Assam rifles ground anasa 11 pm meta ka gari lendi tulu sür nung lenamng tezülen longa oa tsükba tetsür pezüshi yirua angu ta angazüker, aser garijibo jepsa oa nepreper yua akaba nia nguogo. Iba benjung ya maka asübo iba lendongjia matalokla ta bilemer. Tarutsü nungbo tajungba melenshia aotsü mepishir.