Asen tsürabur tekülemba aser sobaliba balala ratet

– I. Temsü Jamir.
Landmark Colony, Dimapur.

(Maneni yashi adok nungi…)
Arju shia nung Ak anana achiba nungi shi temelang 12na bendentsü, aser yimdak tambur (koba dang parter ta ajar) parnok nem agütsütsü aser iba dangji (pater matem) ta ajar, aser patertemi iba patermatemji agizüka bener taoba küm Moatsü mong monger, tang iba moatsü tashi nung kijunglur kibong kwi ali ibaji züngdanger. Aser yimdak kijunglur rongjenseta alir kibong ajaki tua iba shiji agüja parnok mulung süngzükdakja, ibai Alima yimya meimchir ajak ataba khuret. Saka ibai mongpu süngo to jetzüka aor dang, ano Alima nung naro tasen aika aponger. Joko tembar tasen ayimyonga tanü nungibo kecha o mali ta kibong lanu süra shia doktsür. Aser yamaji tetezü tajung aketba ken tena parnok kibong ajak sema ki maka senzür.
Ano nüburtem ajak pelatepa chiyunger, yartsüngsang aotsü atema sübotsü sübor, ano Taleptatsünger aser Takarbo tangar den tali Tangkhu nung Tenem teben pai alangba yari asongtsü. Sokumangetsü ana agitsü, ano jung nung jungpen ana asongtsü. Iba den shiretkümpang dena sübotsü. Ano takarbo pai alangzüka aliba yari azük naro aika dena agir aser yamaji yimer ajak asem tema yartsüngsangdang Taleptatsünger aser Takar sübotsü balaka meraketa repranga liasü. Amang tepeyong yamaji yartsüngsangdang yimer ajaki yi bener arua lemsatepa yimer ajak jema liasü.
Ano Aiürtemia chipo tila aser tepor tajung (koba dang Laza mori ta ajar) iba Laza mori nung mejemtsü bener arua agütsür aser yimer ajak lemsatepa jema liasü. Kodang Arjunungeri bendena aliba süng ajak temdir, kiyongeri süng bener arua tepong tepong alener mi tsükloka amendaka ayutsü aser iba milen dang (Kodak milen) ta aja.
lba anogo nung tila tanur ajak asaya tapu balala asayar aser yamaji longsotepa hok eia washer atemer.
3rd May, iba anogo dang mongzüknü ta ajar aser panüji Asangurtem Aiür ayipdak (koba dang Tsüki) ta ajar iba tsükiji maka senzür, aser tamburtema kibong shiai raktepa kimak jaoker yamaji ki maktepa Moatsümong atemer.

TSÜNGREMMONG (Tsüngremmong atema jelia inyakba) (Preparation)
Miwa mapang nung mepu shia nung zünga balala shia küna Alui oa Ak kaka aa-a atatsü, aser ano kenü yi aser chi atema Aluisa kuna orr atatsü. Ano Arju nungeri aremi orr süngzü tulu aser talang (süzüngzü) ajioka atatsü. Yamaji Tsüngremmong atemabo meyiwa mapang nung telok shiai mapa balala aika anogo madongdang nungi jelia inyaka atar. Tsüngremmong ya tangtepangsa ongpanglenpo Aluyimer Alu ajak inyakteter joko Alu aruhtsü dang anünga yur, iba Alu aruhba nung temoatsü agüjang ta temoatsü meshia joko mongpu arutsü mapang 1st August nungi 3rd August tashi amonger. Yimtsüng kar nungbo ibaia talila-a amonger. Iba among ya moatsü den khenyongi balala, Takar aser taleptatsünger Alu-i aodang aser aine aodang teti sübor senzüba ka lir. Ibaji shipu, kap, shiret kümpang azük, ibajibo teti sübor senzür, anungji ibaji parnok atema ‘normal’ sübotsü. Moatsü nung taleptatsünger aser takar sübotsü balaka shisanga sayutepba ama masü, saka pa normal sübotsü dang sübor, aser nüburtema jung, nü, bener Asem tema Yartsüngsangba ama to masü saka nokleptsü angsü tasen sürem sü (mosak nung aremba sü) itemji dang tasen yanglushia sübor, aser iba among nungbo khenyongi Asem mamshir.
3rd August, iba anogo dang süngbennü ta ajar, iba anogo nung yimer ajak achiajemtsü aser sübosolemtsü renemshia amonger. Ano asangurtemi Arem nung ajioka aliba süngzü tulu aser talang (süzüngzü) to Arem nungi bener adoka ayutsü, aser Aiürtema Asangur atema sübotsü renemshia amonger.
2nd August, iba dang chintenü ta ajar, iba anogo nung mepu shia nung zünga balala aser lokti balala shiai miwa nung Ak aa-a aliba ajak tepsettsü, aser iba nungbo kecha ashishi mali. Ano Mepu shia nung Ak kaka achitsü aser iba achiba nungibo Anüngtsüngrem, aser Ita, Anü, tenüng tetshia takum alu aruhtsü aliba nung temoatsü agüjang ta sarasademer orr(Adakatemer) tepseter, saka yangia anempongbo kecha mali. Yamaji yimdak Ak aika tepseta pelatepa chiyunger tetsür, tanur, aser nübur ajak peipei-i alangba sübotsü sübor Aiürtemi anir süngzü nüklu ken tena tanur tain ajaki süngzü nung amer yimlang nungi yimpang tashi atsür senzür.
3rd May, iba anogo dang mongzüknü tasa ajar, iba anogo nung süngzüji indoker aser aonung tashi Asanguri Aiür ayipdak tsüki maaka senzür, ano tamburtema kibong shiai raktepa kimaki jaoker aser yamaji ki maktepa tsüngremmong atemer.

Moatsü aser Tsüngremmong ana inyakyim balala ratet
1. Moatsü mong 1st May to 3rd May joko miwa arutsü mapang amonger, saka Tsüngremmong yabo 1st August to 3rd August joko mongpu arutsü mapang amonger.
2. Moatsümomg yimdak warashira tamajung ajak aridoker, Alu nung metsü yokba ajak nung azükaru südakjang ta amonger. Saka Tsüngremmong yabo Aluyimer Alu ajak inyakteta yur joko Alu arutsü dang anünga doktsür, iba Alu aruba nung temoatsü agüjang ta Anüng aser Ita, Anü, dang temoatsü meshia amonger.
3. Moatsümong nung Taleptatsünger aser Takar sübotsü balaka shisanga sayur aser parnoki meranga inyakba jungkai adoktsür, saka Tsüngremmomg nungbo sübotsü sayutepba kecha mali.
4. Moatsu nung yartsüngsangdang Asem amshir aser Hok ia washer atemer. Tsüngremmong nungbo Moatsü ama Asem mamshir, saka süngzü atsüteba den kimakba dang alir.
5. Moatsü nung Telok balalai Ak aika tepseter aser Arju nungeria Arju nung Ak tepseter. Tsüngremmong nungbo Moatsü ama Arju nung masü saka mepu shia nung Ak tepseter.
6. Moatsü nung Yimdak kichunglur kibong rongjenseta alir ajak mulung süngzükdakjia semdanger. Yamaji mapa tajung aika Moatsü nung inyaker, saka Tsüngremmong nungbo iba ama kibong sema aoba kecha mali.
Tanü asen putu nung Alima yimya mopung agi asen tsürapur sobalirua aruba yimya tajung aika den tsürapur otsü aser asen oshi dena tanü putu den mapet kümer tzümetsüngi bener aoer ama tangubo angur saka teka ia atsütet majung ama sama-a aoer. Anungji iba among ana ya dang Asen Tsürapur sobalirua aruba ken aser otsü bushidak ali nung asenoki ibai wazüka ayutsü merangdi.
Moatsü aser Tsüngremmong rateta züluba nungji tazünger ajaki rajema angateter alitsü ta imlar. Iba among ana nungya walukba, anemponga külemba kecha mali saka iba ya Asen tsüraburi küm shia amongba benjong mong ka ama monga aru aser iba among nungya sobaliba mapa jenti inyaka sayua amongba asenoki angur. Tanü asen tendak nung iba among ana ya amongtsü, mamongtsü ta asüba tatsütepba zülu aika asenoki zünga arur, saka iba among ana nungya tanü putu den mapettsüsa tekülemba aser anempong kecha mali ta asenoki tekülem aser sobaliba ratet nungto angatetogo.
Ano tanü asen tendak nung tsürapuri külema aser waluka aruba süngküm, süngkong ano yimtsüng kar nungbo Arju yamala ajakji tanü asen putu nunga nüngdak ta ajiteta asen Tsüngrem dang sarasademer nüngdak ajak nung amshir.
Yamaji memetetba Ita, Anü, Anüng Tsüngrem dang sarasadema alibaji meyiper asen kibuba tsüngrem dang sarasademtsü, aser temesepba yi amshia alibaji indoker Sobaliba yimya tajung koba lir, aji amshia Tsürapur sobalirua aruba otsü aser ken bushiba sentong ka küma sayua iba among ya among nung asenok Aor ayak wazüka yutettsü, aser iba den linük meimer lanur jenti adoka Sobaliba mapa tajung aika ngutettsü ta imlar.
Iba ya tamangba yimsü yimya ka masü sobaliba mapa ka asünung Arogoi ayungtsü menüngdaker, saka yimden aser lokti tentet balalai ayunga among nung ajungtsü, aser asen teyanglur Tsüngrem dang sarasadema tamanger yimya nung among nungbo, tsürapur sobalirua aruba otsü aser ken nung kanga dang temoatsü angutsü ta kü tangatetba aser ni ngua aruba yari lemsateper.