Asen tsürapur tekülemba aser sobaliba balala ratet

– I. Temsü Jamir.
Landmark Colony, Dimapur.

Tir Yimyim olemsabang azünger ajak temoatsü ngua aruba sabang nung nia kü tangatetba lemsateptsüsa maongka angu nung kanga dang pelar, aser Tsüngrem tenüng sanga lemsateper. Tanü asen putu nung tsürapur tekülemba aser sobaliba balala penteta tejangja mekai, ajak meyokteper amshiba ajanga, Sobaliba ta asüdang Sobaliba ajak temenen amai bilemer. Ano aikati Sobaliba dang temenen ajar. Anungji sobalibaji kechi, Tekülemba aser Anempong temenenji komalaka külemba dangajar, iba ratet indang lemsateper.
Asen Aolimai Tsüngrem osang tajung 1872 küm nung aruaka, 2005 küm tashi ka nung Aor Yimtsüng aika nung limapur lia aru. Anungji parnok Limapur ali tashi Tsürapur tekülem aser anempong ajak amshia aru. Ano tang shirnoksa arishi küm 70 tema lir, parnokibo tekülem aser anempong ajak ngua dang aru. Ano karbo Limapur süa tekülem aser anempong ajak nung amdaka arurang amangbapur lir. Yamaji nia ajakji ngua aru, saka tanü asen putu nung ajak meyokteper amshiba angudang ibai Sobaliba, aser tekülem, anempong, jangja-a mangatetba ajanga akümer. Anungji ibai ajanga asen tamangba yimsü den libaliro ajak pongpadaktsür, ta iba tangatetba nung Tsürapur temenen tekülemba, aser anempongji kechi aser Sobaliba koba dang ajar, iba teratet balala ni ngua aruba tatsü agi lemsateper.

TEKÜLEM ASER ANEMPONG RATET
Asen tsürapur zülu maliba den asen atema Tsüngrem ka lir ta sayur shinga mali nungji tapi agi amanga külema aru. Ano parnoki shisatsü agi madongba ajakji arasentsür aser mangdanger dang asüngdanga aru, aser parnoki temenen Tsüngrem külemtsü koba tuyur, yamaji külema aru. Parnoki agütsüba tekülemji agütsüba dang nungi tarongba teronem menemjiang tongtipang süa liasü. Parnoki agütsüba ajakji tzü inoka soroba masü, saka mi nung dang ronga agütsü, aser tekülem ajak nung süki tila ka yanglu (koba dang Aphu ta ajar).
Ano süki nung tepsetba shiruru azüji süki nung rükshia liasü, ano mokozü medongmedonga anüngleni atubaji tsüngremi agizüker ta takzüa liasü. Anungji asen tsürapur tekülem shia nükjidong balala yur tekülem aser anempong aika dang lia aru. Küm ka nung yimer ajak süngküm shibanga yur monga aruba Yimkülem, Lijaba külem, Talen meshi, etc yamaji aika lir. Ano nija tekülemba, Araki asüba, puppet, Kimong külem, Shishi arungba, etc aika dang lir. Item rong nung tekülem aser Anempong angatettsü atema tatishitsü, nija tekülem Araki asüba tekülem indang lemsateper.
Araki asüba tetezü Temeneni nisung taküm alena yur shirangdaktsüba tapu balala nungi kümzüktsü atema nisung melena taküm shiruru temenen tsüngrem (Satan) nem agütsüba. Araki asüdang Arasentsüri koba temenen külemtsü tuyur, yamaji taküm shiruru ajak bendena alena yua atar. Ano koba taküm shiruru shirangsang taküm melena parnok tsüngrem{satan} nem agütsütsü Ak, An, azü bener yoker, shirangsang tepang nungi metsü agizüka taküm shiruru ajak nungji nüluker bener yoker. Tetezü ibaji pa shi aser azü den kütsa bener yoker ta takzüa liasü. Anungji iba shi parnoki chir tanüngba meyipa kidangi bener aruba shiji shirangsang atemabo pa shi aser azü ama kümadoknungji shirangsang nembo magütsü. Yamaji Araki asüba tekülem ajak nungji parnok tsüngrem nem akhümtsübu agüja tetsür süli anogo 5, tebur süli anogo 6 nü ta, atakzüka kiküm nung süngo tejung ka melepdaka ayur, aser ibajagi par ki anemponger ta sayur. Ano par kidangi tangar shinga marudaktsütsü aser pa-a, tangar kidangi maotsü aser tangari agütsüba chiyungtsü kecha mechii anogo atakzüka aliba ama anemponger, Yamaji asen Tsürapur arasentstü aser mangdanger ajanga temenen tsüngrem tenüng aika jateta külema aser anemponga aru. Anungji parnok tekülemba ajakji aseni amangba Yisu Khrista anema aliba aser tanüla makaba (satan) temenen Tsüngrem külemer ta tangatetba nung asen Tsürapur Yisu yimsü amangba pur nungi indoka aru, aser tanüa itemji temenen mapatem lir ta iba Araki asüba tekülem aser anempong ajanga jangjashitsür.

SOBALIBA RATET
Sobalibaji asen tsürapur lipok nungi meimchir sobaliro tajung nung temzüng ozüng amshia timi azüoka nübur ajak arakmoka yur sobaliroa aruba, ochi aser temeshi mapatem lir ‘Tatishitsü agi putumenden yimsüsüba, yimden mapa balala timi azüoka amshiba, jayajako balala ajadang kin kidong tesendaktep ratettsüba, teptsü aser süpeti ajanga jungli mongsen teratet sayuba. Lanurtemi Tantsü, Tampu, akhümtsübua amshiba yimya, Kiba kieba nung kin kidong teratet asüngteta amshiba, zünga balala teratet den lokti balala tenteta yur ochi nung mapa tajung inyakba Lipok nungi kin kidong balala soyapokya-a aruba otsü bushiba.Yim o Yim na tsüngta nung Ak sü agütsütepa yimjung yanglua tsürapur sobalirua aruba otsü bushiba balala. Achiajemba nung asüngteta aliba, inyakba aser awashi yimya balala, bilemba jempiba ajak nung ashibanga aliba, pei sasa-a azüokba, iba mesükba mapa aika lir, aser iba dangji sobaliba ta ajar. Anungji item sobaliba mapa tajung inyakba nungji tanü asen libaliro aser aseni amangba yimsü den mapetba temenen ta ajatsüsa kecha mangur. Anungji Tsürapur Tekülembaji Sobaliba den khenyongi balala aser Sobaliba nungbo temenen mali ta ni ngua aruba aser angazüka aliba yari lemsateper.

Moatsü aser Tsüngremmong ana balala ratet
Sobaliba aser tekülem ratet züluba nung tazünger ajaki tena koda balala jangja-a angatetogo ta imlar, iba tangatetba nungji ajemdaker Moatsü aser Tsüngremmong ana ya Sobaliba nung adentsü asü Tekülemba aser anempong nung adentsü, tena among ya amongtsü asü mamongtsü ? Ibai angatettsü atema ano ni Moatsü aser Tsüngremmong ana indang tatongi zülur.
Asen Aor sobalirua aruba Tsürabur otsü aser ken bushiba olemsabangji Moatsü aser Tstüngremmong ana ya dang lir. Saka ibaia kenten menü aser inyakyim ajak meyukteper ka dang kümer among ana teratet makai küm nung anaben monga arudang tangar dang among tetezü meshiteti akümer, anungji ano iba among ana balala indang teratet lemsateper. Tir Yimyim adok nung Moatsü aser Tsüngremmong ratet aiben pei pie-i angazüka aliba den tangatetba balala züluba aika asenoki zünga aruogo. Saka tanü mapa küma inyakba aser pei pei tebilemba shidangba nung tangatetba balala aika dang angur. Tatishitsü agi, Tir Yimyim adok Sunday August 14 /2016 Moatsü aser Tsüngremmong benjong sentong Arogoi achayanga among nunga koma süla (?) ta asüba nung tangatetba balala shidangba Q 24 tashi balala dang lir. Ano Tir Yimyim adok 4th August 2015 Yimobilem {Editoral}-i züluba Tsüngremmong amongtsüla, ta züluba nung Moatsü yabo japujaritepa amongba nüktapangta benjung ka amai liasü, ta zülua angudang kanga dang sasaa bilemtsü. Ano Tir Yimyim 1 August 2015 nung Aor ita aser hapta nung anogo tenüngtem ta asüba nung Tsüngremmong Alu ruzükerang amonger ta shia lir. Nükjidong aser nungja ka dang saka tangatetba balala aika angu nung ibai lirumedema Aori mapang lateta doktsüba anogo nungi tenzüka amongtsü atema lemsateper. Asen tsürapur Aluyimer mazüngi dang liaka yimer ajak süngküm shibanga yur küm ka nung among 17 tashi retreta monga aru, aser amongba shia parnok tsüngrem balala nem Ak ka, An ka, aser entsü ka, ta dang agüjia retreta külema aru, saka item rongnung Moatsü aser Tsüngremmong ana nungjibo Ak ka dang masü saka telok balala shiai Ak aika tepseta yur nüpur ajak pelatepa benjong dang süa monga aru. Ano iba among ana nungjipo tekülem aser anempong kanga retabo malinungji asenoki tanü tashi monga arur. Saka among anaji kenyongi balala nükchidong balala, inyakyim balala, tsüngküm balala. Anungji iba among ana koda balala iba teratet indang lemsateper.

MOATSÜMONG : Yimtsüng shia yimya aser sentong terara balala alitsü akok saka ni ngua aruba lemsateper. Ano nükjidongpo yimtsüng ajak atema kasadang. lba Moatsümong ya 1st May nungi 3rd May tashi amonger, saka yimtsüng kar nungbo talia amonger. Tongtipangsa Moatsümong ya taleptatsünger aser takar atema süpotsü balaka shisanga sayutepa amongba benjong rongnung tulutiba lir. Aluyimer Alu nung metsü yokba den tsünüsempongtsü ajak yoker joko miwa arutsü mapang metsü yokba ajak nung temoatsü südakjiang ta anüng tsüngrem, aser ita, anü, dang temoatsü meshia amonger.
1st May, iba anogo dang süngbennü ta ajar iba anogo nung süngpu züngai Arju nung ak achitsü atema nüngdak ajak bendena amonger. Tanüngba Arju nunger ajaki aonung sangwa-a yartsüngsang dang atsüktsü atema moapu tesatem ka nung süng bendentsü. Ano yimdak aiürtem ajaki yartsüngsangdang agitsü atema nokleptsü angsü aser subotsü tajung agi toktepa yanglur asangur nem agütsür. Tanüngba nübor ajak achiajemtsü aser sübosülemtsü renemshia amonger.
2nd May, iba anogo dang chintinü ta ajar, iba anogo nung lokti balalai ak aa-a aliba ajak tepsettsü, aser iba yabo kecha tekülemba mali nung kecha ashishi mekai dang tepseter. Ano Arju shia nung ak anana tepseter aser iba yabo anüng tsüngrem, ita aser anü tenüng tetshia taküm metsü süngjang yokba nung temoatsü agüjang ta sarasademer mesüra atakatemer tepseter, aser yangia kecha anempong mali.

(Maneni asüng adok nung…)