Chiyongtsü yangluba

Nagaland nung ya alu nungi züsentetbatem agi chiyongtsü tapu balala yangluba industry lapok nung kanga ajungtsü ta Ministry of Food Processing Industries nung ketdangser Dr.Rakesh Sarwal-i yakanü Kohima nung sentong ka nung jembidang ashibaji, asenoki tajangzük keta inyaktettsüba mapa ka nenshia metetdaktsür asütsü. Tapu aika jembiyonga asenok ya nisung tera mesüka nüchi kümerbo küm noklang ka shi dang asütsü aser ano aika tang tashi nunga shiruru tia nung lir. Ibayongji, asenoki tangari yangluteta yutsüba machine-tem amshitsüa makoker aser parnok inyakyimji mangatetter. Aji oda, asenok shisa tenük ano junga melapok, ibayongji asenok dang nisung kari sen tera amshia sayura asenok taküm aser kibong jenjang kecha masadangi tayoker ama anidakadoker. Ibaji sen meimba agi dangbo masü saka shisatenük mepalapokba agi tarutsü tia indang bilemdanga inyaktsü makoker. Asenok ano akhidang tsüraburtem mapang ama, tanü poksüng ngura ojang ta aliba purtem aika lir. Atangji, iba jagi pei asoshia shisabolua mebilemer aser tangar nüngdaktem reprangteta yaritsüa mebilemer. Tanü tazünger temetetter lanurtem  paikaya liaka, peisasa mapa purapiteta meinyaktet, government mapa kija bushia amongba ya pei lima aser nübortem asoshi shisabolua mebilemba ajanga lir. Atangji, government mapa bushirtem ya tazünger aser temetetter saka parnok aika dak aketba temetetbaji zülutsü aser azüngtsü metetbatem dang lir. Ajisüaka, tanübo azüngba aser züluba kija nung temetetter masü saka pei nübortem nüngdakba chiyongtsü aser osettem purapiteta yanglutettsüsa bilemdangba aser metetba tashitemetettertem nüngdaker. Tangsa tangbo asenoki asenoksasa asen lima ali telong nungi totzü aser merang agiteta tagitsü küma rongsen meyanglutettsü, anungji tangar jar inyakdaktsütsüsa akümtsü. Ajisüaka, asenoki asen lu nung melamelaa chiyongtsübo tapu aika züsentettsü. Asenoki aonsutsü aser süngjanglijang  tapu aika züsentettsü aser shi atema kiset shiruru aser ango metsütettsü. Tanübo asenok lu nung sumomo, mamazü, bengana aser süngmok  ama chiyongtsütem teraka züsentetbatema tayokdak maka shidokdaktsür, kechiyong asenoki itemji pongdang nung seper ayoktsüsa chiyongtsü meyanglutetter. Ajisüaka, kodang asenoki asen lima nung chiyongtsü yangluba industry lapokdir, idangjibo sumomo agi amtsük aser chips akümtsü, mamazü aser süngjanglijang tapu balala agi süngjang tzü yanglutsü, bengana aser süngmok agi lon (sauce) yanglutsü mesüra machine nungji konger ayoktsü, anshi, ak shi aser ango jungjunga sor pongdang nung tsünger ayoktsü, ponglashi kisüng agi chiyongtsü tapu aika yanglua ayoktsü. Rübo, anüshi aser zü kolak machine nung dang alemtsü, akongtsü aser aseptsü aser bendang lima balalai yoktsü. Kodang Nagaland nung chiyongtsü yangluba industry amenoker chiyongtsü yanglu tenzükdir, Naga nunger ajaki inyakyonga nübo agi mayimtsü, kechiyong alu tululu ayimtsüsa adoktsü, shiruru zünger mezüngmatsüsa metsütsü, aluyimba aser shiruru metsüba maparentem ajak nung tazünger specialist-tem alitsü. Item chiyongtsütemji alu aser factory nungi belentsü asoshi gari aika nüngdaktsü, anungji gari shia nisung kaka ananabo mapa angutsü. Idangjiang, Naga nungertem ya shitakba aluyimertem asütsü. Tangbo asenoki aluyimertem ya sensaker amai jembir aser shitakba nunga pei bok sünga aluyimertemi pei lu nung mezüsentetter. Iba tiaji melenteptsü. Kodang Nagaland nung chiyongtsü yangluba industry-tem dang ayoktsü asoshi alu yimdir, idangjiang aluyimertem takar akümtsü. Kar alu ayimer, kar shiruru metsür aser kar itemji gari nung belener, kar tayoker aser kar talir aser ano karbo joko factory nung chiyongtsü yangludak inyaker aser kar item chiyongtsütemji pongdang nung atsünger aser karbo mica nung aleper, kar ibaji tayokdaki bener aor, kar teyokzükba sen bendener ta nisungi inyaktsüba mapaji inyaker meinyakma adoktsü. Idangji dang asenok mapang endoka kazütsü mapang kenyongi madoktsü, anungji ajaki tajung bilema tajung dang inyaktsü. Idangji memeteti kibong ajak takar kümadoker alitsü.