Class 10 aser 12 tatidang agütsütsüpurtem dangi

~Sentirenba, Kohima.

Asen Ao limai kaket shisatsü (education system) arur küm noklang dak tema aor aser yamaji yimdak yimtsüng ajak nung kaketreju talubusa lapoka lir, aser azüngzülu metetba kaketshir jenti adoka lir. Saka kodang asenoki yimdak alir kibong ka tiaji reprangdangdir tsürabur azüng zülubo meteter parnok rongnung class 10 ajangteter aikabo malitsü südi, ano tanurtemia class 10, 12 aser Graduate mesütetba kibong karbosa alitsü. Yamaji kaketshirtem shirnoksa tang class 10 aser 12 agütsütsüba lir nenok rongnunga, karbosa ner kibong nung naji mezüngbuba Class 10 mesüra 12 agütsütsüba alitsü.
Kaketshirtem joko tatidang agütsüdagi aser temulung nung karibo yamai bilema alitsü; “Ni ‘PASS’ asütsü asü ‘FAIL’ asütsü? Pass asü nung kechi School/College nung azüngtsü? Class 10 pass sür külen kechi ‘Stream’ azüngtsü? Class 12 pass sür kechi subject nung “Major” agitsü?’ Saka oda nisungerji ajak shisatsü kasa masü nung, ano oda karibo “Marks” ngur dang kechi stream mesüra major agitsü ano melemteti alitsü. Saka kü tangatetba nungibo ‘Marks dak masü, saka aseni jangraba nung azüngbaji tajungba’ amai bilemer.
Kaketreju azüngba mapang medemer kar dak atalokba yamai lemsatepnür: Nisung ka class 10 nung azüngba mapang nungi “Arts” dang azüngtsü tebilemba agir liasü, aser kodang class 10 pass asü, pai Science nung distinction (80 tema) angu nung pai Arts masü Science dang azüngtsü lemtet. Saka tia maka iba nisung class 11 nung tamakok angu. Ano, nisung ka class 12 asüdang Major Paper “Political Science” aginüa liasü, saka kodang pass asü oda “English” dang agi aser II Semester (1st Year) nung Major Paper-ji magitet General-i dang meyipadok. Parnok amaji kaketshir karbo pei jangraba nung masü, saka aseni moa oda khen khenbo aseni tatidang mapang lesson tera dang bushir oaka itemji dang asüngdangba ajanga marks tajung angur, aser ibaji ajanga tanaben mebilemdangi stream mesüra major paper tashi melenshiba ajanga, kaket shisatsü bushiba mapang timtem jenti ajuruba aika lir. Kechiba ta süra ibaji pei jangraba nung azüngba masü, saka pa khen pela dang teti asoshi lenmang tai kati yia dokba den saku lir.
Hau, khen bilemtsübo item ama tia majung ajurubaji kaketshir sangji tai ama bilemtsü. Saka ibaji pa kija khuret masü, kinunger aser adianu ajak tai ama reprangteter. Kechiaser item ama exam-ji khen dang ajurutsüba lir aser par kinunger mesüra adianu kar danga tazünger lira, parnoki anepalua tim lenmangi yoktsübaji parnok khuret lir. Saka karbo kibong nung mezüngbuba tazünger lira adianu, tesayur mesüra yimtsü yimer tazünger den asüngdangtepa tim lenmangji shimtsüla.
Item ajak dang nungi tongtibangtibaji marks tajung angutsü merangtsüla. Tatishitsü agi, nai Dimapur mesüra Kohima nung school/college tajung ka nung züngnür aser ne marks-ji tajung masü, oda 3rd division dang asü agibo item nungji azüngtsüji pongmang nunga mepongmangtsüla. School aser college tajung nung azüngtsüji Topper, 1st div. aser 2nd div. nung marks tajung angurtem dak alaka tanüngba purtem menden (seat) angutsüji tamakoktsü. Küm 10-20 shi oko, class 10, 12 aser Graduate asüdang 3rd div. nung danga pass sütetra ibaji konang tuluka amai liasü, saka tanü asenok iba putu nung alir masü, oda Topper dang züngshiba lima ka nung dang alir. Class 12 pass sür külen Arts pura ‘major paper’ agitsüji English dak alaka ‘50%’ tanüngba subject ajak nung ‘45%’ UGC-i ozüng agütsüa lir. Saka asen Naga lima nunga, joko College tajung kar nungbo ‘major paper’ atema UGC-i agütsüba dang nungi timba ‘55%’ mesüra ‘60%’ang nüngdaker aser ibaji metongtet nungbo aseni aginüba nung major agitsüji tamakoktsü aser oda aseni züngnü nungbo iba college nungji ‘general paper’ agia azüngtsüsa akümer. Kechiba süra, tajunger mesüng nema menden magütsümar nung tamajunger nem menden agütsütsüji lenmang mali. Kaketshir karbo class 10 mesüra class 12 pass sür külen training balalai aotsü bilema alitsü, “oda nibo anarongdena pass asüyonga kecha mali, training dang agitsü”. Ne tebilemba yamaji asü nungbo, oda na training-ji tanü dang agir asüng agidi asüdangbo kangasa menur asütsü akok. Kechiba süra, training agitsüjia marks tajunger nem dang mendenji agütsütsü. Anungji kaketshirtemi ya metetdang, “NE MARKS-JI NE TAKÜM”.