Covid-19-i Tekülem nung Temelenshi

– Wati Longchar, Serampore.

Medemer ka shiba sentepi ken ken dang aor, pa nungi WhatsApp message ka aru. “Naia tenlaki shibangba ya shitaka asü masü ta ashir?” Ni langzü, “Yabo Farisitemi Yisu atidanga asüngdangba amai dangato”. Pai langzü, “Mongsenyimti nunger tambusang o tanübusang na jembiba ama `Langtembo atem, mapabo matem’ `longpenbo asem, mapa nungbo masem’ ta ashiba ama tenlakibo shibang, tekülembo meshibang, saka video aser WhatsApp message onsara asüba agi asüngdanger.” Ni langzü, “Tanga mapang nungbo sentepi marurji, video o WhatsApp message danga angabaji kanga junger.” Pai langzü, “Sentepi odang marur masüako. Asenok tsüngda tepila tulu kümadoker, back side nunga sunga amentsü aker. Benjong mapang kima nung TV screen agütsüdang dang sentepi arur.” Pa telangzüba ngua temulung shiranga bilem. Asen lima sensaker, tilar sentepi maruteter! Tesulen amentsüa sunga aker, TV screen agütsüdang dang sentepi arur. Tebilemdangtsü o tulu ka aser ochi o tuluka shiogoji ta bilem! Covid-19i deobar sentep ya taka aser tulu sayutsü social gathering ka mesüdaktsüi, tamanger ajak – tulur, takar, sensaker, tilar – temoatsü anguba mapang ka südaktsütsü akanger.
Arogo otsü nung Covid-19 ajanga Easter sentep tenla kidang malibaji, Nagaland nung dang masü saka alima ajonga nung magitet ta asübaji taküm (2020) tatalokba yaa ka asütsü südi. Tenlaki nung telok atenshia Tsüngrem tenung mesangtetba ya kechi? Hau, aikati bilemogo “Kechi ajurudir ajuruaka sentepbo matitsübaja,” “Tulusang Tsüngremi asenok kümzüktsü aser anebtsütsü nung koda!” “Pei tamang dak aket, iba ama telemtetba yagi tamang tila ta sayur.” Karibo sentep melira atakatemang meyiper arutsü ta jembi. Governmenti tamangba tsütsü ashiba angatsü nungdak mali; Modi Govti. Khristan anemtsü tasa asardang; Govt. dang maa ta ashitsü melen, ABAM aser NBCC-i tekülem malitsü nokdanger ta ratamata o aika jembia arudagi.
Tamangba yimsu balala ajak nung tekülem aser tenla ki ya kanga dang tongibang aser tekülem ajanga Tsüngrem den longjumer ta agizüker. Tamangba yimsu balala ajak nung tekülem ki mera ketketa yanglur angudang, meimchir ya kangasa religious ta ajiteter. Ajanta Caves (Aurangabad) nung Buddhist temple, 2nd Century BCE nungi 480 CE tashi yanglu, aser alimai tanü tashi sungmanger. Cambodia nung Angkor Wat-ji Hindu temple alima nung tulutiba liasü aser 12th Century nung Buddhist temple ama yanglushi. Tanü Cambodia nung tourist attraction tulutibaji Angkor Wat ya lir. 9th century nung yangluba Indonesia nung Borobudar temple ya alima nung Buddhist temple tulutiba aser seven wonders of the world nung tena liasü. Buddhist tamangertemi Yangon nung Shwedagon pagoda Hon temeja agi 6th Century nung yangluba tanü tashi alimai sungmanger. Mecca Masjid nung nisung 15,000,000 (Naga nunger ajunga mentettsüsa) aser Medina yimti nung Al-Masjid an-Nabawi Arabic nung 10,00,000 mentetettsü capacity yanglua kar. Yirusalem nung Belz Great Synagogue nisung 10,000 mentettsüsa yanglua lir. Ayodhya nung 67 acres tesazük ali nung Ram temple alimai sungmangtsüsa anung tashi toa yanglutsü ta tenzükogo. Asia nung tenlaki tulutiba Zünheboto nung yanglutetogo. Tekülem ki ta sura azüa tenlaa, tepu-a shitepa aser pei agitsü mesasai tenlatepa yangluteper. Yimti ajak nung ki tulutibaji tekülem ki ya lir. Indonesia aser Malaysia nungbo tanga yimsu kechaia Muslim tenla ki – Masjid dang tuluba aser talangba tekülem ki yanglutsü makok.
Tamangba yimsu balala rongnung raratep, tsükchitep, meputep aser khinmechitep adokbaji tekülem ki aser tekülem dak sendakba maparen nungi adoktsüba otsü nung azünger. Onoki külemba yimya, onok Tsüngrem dang shitak aser tangarbo mojing külemba ta aitsüteper aser dokteper. Khristan telok rongnung denomination balala telongjem mekatetbajia tekülem ki aser tekülem indang tangatetba ajanga adoker.
Tekülem ajanga meimchir Tsüngrem den sendaktepa kümdaktsür. Tepela, takok and temoatsü ajuruba mapang, aser ano lendong, tetsübo, shisa-ramaa aliba mapang, teimlatsü maliba mapang tatembang olaji “Oh Tsüngrem” “Aya Kibuba” ta asübaji lir.
Tanü tamanger telok balala rongnung tekülem ki aser tekülem yimya maparen balala toktepba amai, Yihuda nunger o Samaria nunger na tsüngda nunga tetepdokba liasü. Samaria nungeri bilem Gerizim tenem kong Tsüngremi Mosa nem Ozüng Ter agütsü aji temeshi tenem aser shitakba tekülem jakaji aji. Yihuda nungeri bilem Solomon chubai anir yangluba tekülem ki koba nung Mosa Ozüng Ter yua lir yangji Tsüngrem lir aser yang nungjagi dang Tsüngrem külemtsü akok ta bilem. Yisui Samariatsürla dang langzü, “Tsüngrembo Tanela, aser shiri pa külemdir Tanela nung aser atangji (Truth – ochi nung) nung külemtsü tim” (Yo. 4:25). Yangi tongtibang o ana angur. Mezüngbuba nung, Tsüngrembo tanela, tetezü tanela tenuk agi angutsü makok, jaka mesura building ka nung alenpanga ayutsü makok. Tanelaji alima ajonga aser temulungjang nunga alir, tenlakidang alir, bazar aser office nunga alir, taküm ajonga lidaktsüba, tatem maka tanela. Tsüngrem tanela ajanga taküm ajonga lidaktsür aser arakzüdaktsür. Anungji meimchiri yanglua aliba tenla ki nungji dangbo malir. Kong tamangertem ka-ana tanela nung senteper idakji Tsüngrem asen den tena lir. Tanabuba nung, Atangji (tetezü Ochi nung) nung külemtsü tim. Tsüngremji Ochi lir. Ochi ta asübaji tekülem kidang ajemalua külemba ya dangbo majar. Laiputishir Gustavo Gutierrez-i ashir, “We worship God by doing justice”, tetezü atangji Tsüngremji na kong lidir idakji ochi mapa inyakba agi Tsüngrem külemtsü akok. Saka iba jagi lokti telongjem sentep nungdak mali ta mangatettsüla. Khristan tamangba yimsu nung lokti sentep (corporate worship) ya tongtipang lir. Kati ka asoshi sarasademtsütsü, ajungshiteptsü, na alidak nai kechi mapa tajung ajanga Ochi küli asütsü aji lemsateptsü, aser Tsüngrem tenung asangtsü tamangertem atenshia Tsüngrem külemba jagi temoatsü angur. Saka amongnuji dang Tsüngrem külemba mapang mekümdaktsütsüla, ochi inyakba aser meimchir taküm kümzükba mapajiang tongtibangtiba lir. Covid-19 ajanga mapang tatsüka atema telok telungjem sentep magitettsüsa akümba nungji “ayama” ta nemjema mebilemli. Meimchir kümzüktsü atema social distancing tongtibang aser aji angatsü tim. Kidang dang tekülem aliba nungji Tsüngrem mali ta mebilemtsüla. Video message aser sentep agiba (online church) ajanga talang aser ana nung alir aika temoatsü ngudagi, saka mass media tashi tulu ali nungji kanga kümdanga amshitsü ayongzüker. Church online or online church jagi harok sentep tekülem melentsü makok, anungji lokti sentep tekülem aser social media church kümdanga amshitsüla. Amen