DDT- Tekümdangtsü

Contributed By : Dr. Toshimenla
Block Technology Manager, ATMA, Ongpangkong North Block.
Courtesy : ATMA, Mokokchung.

DDT powder ya asen nüburtemi merila mozü aser ano aluyimertemi aonsotsü lu nung mesen mozü amai amshia arudagi. Dichloro Diphenyl Trichloroethane, tatsü agi DDT ya organochlorine insecticide ka lir, tetezü, carbon, chlorine aser ibala mesükba chemicals-tem amshia yangluba mesen mozü.
German nunger Othmar Zeidler-i DDT indang 1874 küm tejaklen jembia liasü. Iba sülen küm 1929, 1930 aser 1939 nung shisakar aikati iba chemical indang zülua ayu. Saka DDT ya mesen tepsettsü mozü tajungka ta tama Swiss nunger Paul Hermann Muller -i ang 1939 küm nung bushitet aser iba bushitetba yong alimai Paul Hermann nem Nobel Prize in Medicine konang 1948 küm agütsü. World War II (1939-1945) mapang nung malaria aser typhus tashitak nungi neburtem tongtipangsa sepaitem kümzüktsü mechi DDT mozü ya kanga nungtogo süa amshia tenzük. World War II temer külen-a meilongi 1940s nungi tenzüka aluyimba nunga aonsotsütem mesen tapu balala nungi kümzüktsü mechi DDT kanga bulua amshitep. Kechiba DDT ya aluyimba nung sapua amshi süra;
* DDT ajanga mesen tapu aika tepsettet.
* DDT ya ali-tzü-mopung ajanga kanga karabo pa mozü tashi majemdaktsüteter. Anungji ali nung mapang talangka iba mozü tashi peria alir.
* DDT ya tzü nung yimsa maor(insoluble) anungji DDT powder tsünglu /tzü ajanga mesamadaktsüteter.
* DDT ya jenjang talang aser amshiyim temela.
Yamaji 1940’s nungi küm aika alima tesem balala nung DDT mozü ya malaria aser ibala mesükba tashitak azüoktsü aser aluyimba nung mesen tapu jenti tepsettsü asoshi kanga bulua amshia aru. Küm 1962, Rachel Carson-i “Silent Spring” ta-a sür kaket ka zülu aser lai DDT aser iba mesükba mozütem amshiba ajanga alima ali- tzü mopung, shiruru aser nisung dak timtem/lendong jenti agütsür ta-a iba kaket nungji zülu. Anungji iba mapang U.S. President John F. Kennedy par Science Advisory Committee den külemi iba osang indang kuli tejangja bushitsü tenzük. Aser Rachel Carson-i zülubaji shitak ta-a ngutetta 1973 küm United States Environment Protection Agency ajanga United States nung merila aser aluyimba atema DDT amshitsü nokdanga aru. Ano 1970’s mapang alima mongintem aikati DDT amshiba ajanga ali-tzü-mopung aser iba nung aliba ango, ozü, shiruru aser nisungtem nem timtem/lendong agütsür ta angateta aru. Stockholm Convention on Persistent Organic Pollutants ajanga DDT ya aluyimba nung mamshitsü ta 2008 küm tashi 160 kin-i tenangzükba agiogo. World Health Organisation-ia (WHO) iba timtem indang angateta joko küm 2020 tashi nungbo DDT ya ,malaria tashitak azüoktsü atema asüyonga kenyongi mamshitsü telemteteba nung odaki.
DDT dang Persistent Organic Pollutant (POP) ta-a ajar- tetezü iba mozü miim küm aika asen tzü mopong aser temang nung alir koba ajanga asen nem timtem agütsür. DDT küm 2-15 tashi ali nung densema alir ta report-I ashir. Asen temang nung kodang DDT miim aietir küm aika tashi asen temang nung densema alir.
DDT ajanga asenok nem koma timtem/ lendong adokdaktsür ta süra, iba DDT mozü tashi ya ali-tzü-mopung ajanga majemdaktsütetter (resistant to environment degradation) . Iba yongji tzü-mopung nung küm aika densema alir. Asenoki kodang merila tepsettsü mechi, DDT ali, tzü aser süngdong lidong nung peroka/arüka amshidir, iba ajanga ali, tzü aser süngdong lidong nung DDT miim densema toker. Ozü, mesen, shirurutemi aser tzü nung aliba takümtem-i item nungi jia ajemdang, parnok temang nunga DDT miim ano maneni aiener.
Ano tsünüsempongtsütem mesen nungi kümzüktsü mechi DDT amshidang, item tsünüsempongtsü nung-a DDT miim meyoktepa toker. Kodang nisungi item DDT densema aliba ozü, shirurutem, ango aser iba mesükba aser tsünüsempongtsü chidir, asen temang nunga DDT miim tiemtiba ainer.
Yamaji iba DDT miim ya asen chiyongtsü cycle (food chain) ajanga ango-ozü-shiruru aser meimchir tashi nung milungi teimba -teimba aiener. Ano, meimchir-i DDT alu aser kidang amshidang, asen teküp (dermal penetration) ajanga DDT miim asen temang-i aiter.
DDT ya temo nungbo yimsa aor(lipid soluble) anungji iba miim ya shiruru aser meimchir temang kolen temo alir(body fats) item tesem nung tena alir aser temang nung tashitak jenti adokdaktsür. DDT amshiba ajanga tongtipang tashitak adokdaktsüba tem; Tetsürtem mama cancer(breast cancer), tebur tabung (male infertility), tetsürtem tanur metangloktetba(miscarriage), temesen nung timtem(liver damage), tezü timtem (damage to nervous system )etc. Ano DDT-i teintet denbo tanur küm 0-19 tashi (pre-puberty & puberty age) nem ang timtem teimba agütsür ta-a bushitetba reports lir. Ano, tanur shir taksa DDT miim bena lir, parnok temang aser shisatsü ainba nung tangar memenepber (developmental delay). DDT amshiba ajanga asen temang nung iba amala ano timtem aika adokdaktsür ta-a ashir.
Alima ajak nung nutsüngtemi DDT ajanga shiruru aser asen temang nung timtem adokdaktsüba aser ano tarutsü putu asoshia ali-tzü- mopung jenjang menentsüba aser raksadaktsüba angateta, alima aika nung DDT mozü ya jokorla mamshitsü telemtetba agidar. Anungji DDT amshitsü akok tashi ajemtsü merangtsüla aser tanga merila tepsettsü lenmang bushia inyaktsüla. Saka asen nuburtemi aluyimba nungbo DDT mozü ya kenyongi mamshitsüla. Asenok temang nung timtem magutsüba organic mesen tepsettsü mozü tajung aika lir, itemji bushia asen aonsotsütem anebaludi.
Malaria tashitak azüoktsü asoshi asen temeket nung tzü atsünga mayutsü atema drainage junga yanglua ayutsüla. Nallah aser tsüto-tem aser kidang kimong arem merüka ayuba ajanga merila zuinba ajemdaktsütet. Iba den kulemi merila net amshiba(bed nets) mesüra ramen tashitak nungi kümzüka alitsü atema anti-malarial mozütem achiba ajanga DDT mozü amshiba ajema kümdaktsütet. Lokti senden, Ward aser Village Council aser kija taküm ajaki külemi teka amteper merila timtem ajemdaktsütsü inyaktsü kanga tongtipang. Nüburtem nem awareness programme ano maneni agutsütsü nungdaker. Government-i maneni merila ajemdaktsütsü ano programme tajungba yanglutet.