First Naga Olympian Dr. T. Ao-i Amungnü meraksaba agi India Lima anokshidaktsüba

~  Tiala Imchen, Dimapur.

Dr. T. Ao, Shiba mezüngbuba Indian Football Olympic Team Captain liasü, pa Mohan Bagan Club nung Kum 9 tashi football asayadang, pa Bengal nung dang masü, saka India ajunga nung tulutiba aser nüngtugutiba footballer ka aküm. Anungji kodang Indian Olympic mezüngbuba England-i Football Tournament ao, pa temai juteta nüngtugu asünung shingaia pa den Captainship meraktepi pa uncontested Captain shim.
Yamaji 1948 Küm pa Captain sür Indian Olympic football team anir oa asaya. Parnok Calcutta Airport nungi apusonü pa azüngba College tesayur aser students, Mohan Bagan Club nung tanishirtem aser supporters, Indian football Association nung Lenirtem, linük ka nung Prime Minister/ President dang nungia tuluba tushia pa aser par team meinoktsüba otsüji tesüngmangtsüka aser jangratemtsüka lir. Tali tejangjaba nung metetnürtemi “Ao Pioneers Taküm Otsü” kaket nung T. Ao otsü nung angutsü.
Pa iba ama nüngtugu aliba mapang ka nung Calcutta Senior Soccer Tournament Final Mohan Bagan o East Bengal na asayatsü anogoji Sunday anogo ka nung asayatsü sentong adokadoker liasü. Saka Dr. T. Ao-i par club Secretary aser Official-tem dang pabo khristanji Amungnü kodanga football masayar aser masayatsü ta ajang ajanga shiadok. Joko Mohan Bagan tanishirtem kanga aoksadok aser aritepa senden ka mener East Bengal club aser IFA Official den tongtepa jembiteper iba match-ji Amungnü masü Hombarnü asayatsü lemtet. Iba sangdongji osangkaket nung yamai adoktsü, ” T. Ao. Christian ka asünung Amungnü Pai football masayar, anungji Calcutta Senior Final Match-ji Hombarnü dang asayatsü” ta sangdong.
Iba tesüngmangtsüka osangji India lima ajunga nung anokshia jembi aser pa ano tali nüngtuguba aküm. Iba Amungnü anepdangji züngia Christian Missionary-tem pa alidak hostel bushia aruagi Pai tasüitta khristan kuli sütetba atema pa nem tenüngsang agütsü, aser iba otsüji alimai tanü tashi jembir.
Ni yaküm (2018) “Ao Pioneers Taküm Otsü” kaket züluba mapang Dr. T. Ao otsü research asüdang item tatalokbatem ngutetba mapangji tesüngmangtsüka liasü. Ni iba tatalokbatem otsü züludang kü mulung nung kanga ronga bilemba kaji, asen tsürabur T. Ao-ibo bendangli Kong limapur temelem alidak tesem liasü idakjiang süng Pai Amungnü meraksai mungtetba ajanga Tsüngrem akümtsübuba dang masü saka mamangertem dang Pai amangba Tsüngrem uluba shisanga metetdaktsür.
Tanubo asenoki Naga Lima Khrista asoshi ta yimyim tulu agütsür alidang, ano kechiba asenok lokti tentet balala nung Lenirtemi Amungnü Bazar lapokjang ta ayimtener aser ano Amungnü aieni aotsü maotsü indang atsütepba osangkaket nung angudang, asen Naga nungeri teyanglur Tsüngremji iba tashi dang angatet no! ta bilemer. Tsüngremi asen Naga nunger lepteptsüngtep, mangsa tia, shiruru jenjang nungi ya tashi anir arur jangratema toktsüba ya atema dangang sungla Pa nem tenüngsang agütsür magütsüma pelatsüla nung koda? Asenok dak merumeru ampangyim shisatsü Jakla tamajung ya ngür Tsüngrem Koda jashia alitsü ta bilemer.
Asen Lima nung Chief Minister bai anir ozüng yanglur aser asen lenir ajakji limapur masü tamangertem dang lir. Anungji khenyongi Amungnü dokan melapokdaktsütsü parnok dak tashi lir. Aser ano durga puja, diwali amala benjung mapang nungang sungla iba nungtem nungji Amungnü dokan lapoktsü memelatsüla sernung Christmas mapang Deobar ajak nung bazar lapokdaktsüba den cracker bomb alia atashia pokdaktsüba agi Naga nunger chirtemi Yisu asoba benjung tulu ya tsümar benjung ama bilemdaktsüba den aiür asanger chanutem aika sentepi moi japujaria mamanger tzüma longmar den mezübelangtepa yimdong nung senzüba angur.
Asenok asoshi shishitsü hopta nung anogo troknü Hombarnü nungi Honibarnü tashi nungji meshishiteter no? Kechiba metetsümonga asenoki Amungnü raksar. Asen tsürabur Dr T Ao taküm kuli tajungji tanü asenok asoshi tayongzükba tulu masü na? Naga Lima tammang tia nung alidang asen Aor chanu T Ao-ibo bendangli India nung Lenirtem shir limapur liasü parnok dang pai amangba Tsüngrem uluba kuli mapa agi sayutet nung, tanü asen Khristan Lima amala ka nung kechiba mamanger tzümar tekapu ka masüng jagi asenok mashileni odaktsür? Tanü shir pangdak nung lir parnokia “Yimsüsüba mendenji temeshi menden” ta angateta yimsü asütsü nüngdaker.
Dr Clark Mulungyimsen nung alidang asen tsüraburtemji shishii lenden lima Sibsagar aser Amguri leni lua liasü. Saka iba mapangji Deobar bazar ang mena liasü. Iba jagi tamangertem aika Deobarnü shishii aoba agi tekülem sentep tashi maiti aküm. Item timtemji angateta Dr. Clarki Amungnü meraksatsü atema Amguri Tea Garden Manager Col. J. Buckingham den o lemteper Honibar Bazar ka akatsü yanglu. Iba sülen Sibsagar temeküt nung alir mapa inyaker ajak Honibarnü anogo tesadangka sodi (half holiday) agüja liasü. Iba sülenbo tamangertem Amungnü shishii moi Honibarnü ang ao. Ajiserbo Molungyimsen arogo nung Deobar anogo raksartem arogo nungisa indok aser aji oda tamanger yimtsüng ajunga nung benshia aru. Iba amaji Dr. Clark -ibo Alima lenir tulur den asen nübur tanela aser shi nung ajangzuktsü asoshi mapa tajung inyakba par otsü ajanga meteter. Tanu asenbo pei Lima nung pei nisungi yimsü süa alir aser lenir nungi tenzüker nütsüng nübu ajunga tamanger tesa dang lir. Anungji Amungnü Nagaland ajunga nung dokan melapokdaktsütsüji parnok dak tashi lir.
Tatem nung ABAM yimyim den pusema Amungnü shishilembaba maparen ajak nungi anener tamanger ajungai Yehova Tsüngrem dang külema mungdini ta ayongzüker. Tsüngremi iba ocet azünger ajak moajangma.