Ibai shirangba mapang

Küm nung tang amai mei mapang ya nisungtem shilumanem kanga boluba mapang lir. Ibayongji, tang amaibo mozü ki ajunga nung shiranger agi sünga angutsü. Tsünglu arur aser anü kanga tsüka apur ta asüba den külemi tesem ajaklen tzü atsünger, anungji item nung jagi merila tapu balala pokteta parnoki metepba ajanga nisungtem rongnung tashidak belenshir. Ibaji meteta tang amaibo nisung ajak akok tashi merila nungi jenbua alitsü, tsünglu majaloktsü aser anü kanga tatsük nung anü pua mapa meinyaki temang amshi shia alitsübaji kanga tongtibang lir. Tanü asüng balaka alima nung tashidak tasen balala pokteter, anungji tashidak tasen kar atemabo mozü makanungji shirangertem anepalu mesütetter. Anungji, tashidak agi tonger anepalutsübaji masü saka tamasayongi metongdaktsütsü merangtsübajiang kanga tongtibang lir. Asen lima nung tang ya tashidak asem agi kanga bolua atonger. Itemji ramen (malaria), Japanese Encephalitis (JE) aser Dengue tashidaktem lir. Item tashidak asem rongnung ramen tashidak yabo akhidang nungi meteta aliba tashidak ka lir, anungji iba tashidak nungi kümzüka alitsü asoshibo nisung ajaki kanga junga meteta alitsü imlar. Ajisüaka, asenoki metettsüba kaji tashidak asemprongla menaba aser shirangba yimya mesüktepba lir, anungji ramen tashidak nungi jenbua alitsü asoshi inyakdang memeteti JE aser Dengue tashidak na nung jagia kümzüker. Item tashidak asemprongla ya merila agi metepba nungi menar. Atangji, merilaji tapu balala anungji tashidak balala. Ajisüaka, merila apokdakbo kasa dang asünungji, merila mapoktsüsa ki anasa tzütsüng mayutsüla. Asenoki aiben mekümdangi ki anasa kima aser atsü nung gari tyre tamajung, tinpong tazüng, naro chipo aser yamala tzü atsüngtsüsa osettsüset ayur. Itemji merila poktetdak tesem tajung küma amshir. Ano, talisa JE tashidak yabo ak dak merila agi metepba nungi tenzüker. Ibaji asenok ajak asoshi kanga tekümdangtsü lir, kechiyong asenok teimbai ki anasa ak metsür. Aji oda, ki anasa ak memetsü majungtsüla süra, akok tashi ak ki anasa merila mepokdaktsütsüla aser iba anasa hopta nung ken kerosene mesüra petrol raker yutsütsüla. Ano, tzülu ayimertem asoshibo alu nung tashidak abenba merila mepokdaktsütsü asoshi merila entsü achiba ango (larvivorous) puoka toktsür. Item angoji teti tzü atsünga alidaka enoka yutsütsü junger. Iba ngoji nüngdakba purtem asoshi Urban Malaria Scheme, Chief Medical Officer office, Dimapur nung angutsü. Ramen agi kodang tongdir, nisungbaji temang mekonga süksensükra aittsü, asentzü sena temang metatsü, tekolak angotsü, saktsünütsü atutsü aser yakta anepalu mesüra tekoloki tua adoktsü. Iba amaji kodang JE agi tongdir, temang metaa tekolak angotsü, tekong küprakküpraka akümtsü, o junga atongtepa mejembitettsü aser kecha memeteti akümtsü. Iba tashidak yagi nisung ajak dak atonger saka ano talisa tanur küm 15 teküpbok purtem dak temelaba atonger. Ibaji mesüktepa ano, kodang Dengue tashidak agi tongdir, nisungbaji temang kanga metaa tekolok menütsü, tenük ashitsü aser nükjang mejungi arakzütsü, shi tetsü aser teloktep meyangtsü, chiyongtsü ajung majung mechitettsü aser mechinütsü aser teku aser teben nung yaksü adoker amato adoktsü. Item tashidak menaba aser shirangba yimya ajak ya kanga mesüktepa alinungji, mozü kidang oa azü metendangi tapi agi mozü machitsüla. Tanü asüngbo item tashidak putettsü asoshi sorkar mozü ki ajak nung angati teyari angutsü. Atangji, tashidak matongdangyongi kümdanga aliba tetka maka, anungji teti temang tashi itta alitsüla aser item tashidaktem nungi jenbua alitsü asoshi kidangi merila matutsüsa kishi aser kijiba ajak menja sü (mesh) agi nembangtsüla aser anüngdang tula temang ajak ayima asemtsüla aser mejangdang merila sü agi meyipanger mejangtsüla. Item dakji alaka, item tashidak koma adoker aser koma shiranger aser koma nokdanger, item indangji nai metetba tashibo tangar den lemsatepa angatetdaktsütsüla. Iba jagi nai memeteti nisung aika tasü nungi kümzüktsü.