Jalatem kümzüktsüla

Jala ka tetsü no menden nung alidang raksaa meintoki kümzüktsü osang sangdonga yaküm October 26 nü Himachal Pradesh nung nisung 9,892-i tsüngsanga liasü, aser ibaji ajanga nisung timtibai külemi tsüngsangba otsü tasen ka yangluba osang Mongolbarnü Guinness World Records ketdangsertemi jangjatsüogo. Beti Bachao (Jalatem kümzükang) ya India sorkari benokba mapatong ka lir aser iba mapatong ya meimchir temeten tentettem, melungtet teloktem aser state sorkar temia nungita arur. Beti Bachao mapatong ajanga Gujarat densema India tesem kar nungbo temelenshi adokba bushiteta lir.  Jalatem kümzüktsü mapatong nung lokti senden, noksa balala, television commercials aser animation film den video film ajanga osang sangdongba densema lir. India nunger loktiliba nung akhidang nungi tetsür jalatem ya atakatem ama züngshia aru, ibayongji no menden nung alidangyongi jalatembo raksa-a intoker aser tetsürtem anema tim masüba aika benshia arur. Tanur masodangyongi tsüraburtemi tetsür/tebur agitsü shimba mesüra  jalatem raksaa intokba ajanga state aika nung tetsür ‘ratio’ kanga ajema kümogo. 2011 census ajanga, linük nung tebur 1000 shia nung tetsür 940 dang lir ta sayur. Tetsür ratio tajemba akumba ya 1991 census ajanga mezüng jangja liasü, aser iba mapang nungi tenzüka tetsür ratio ji tamajungba akumer. Iba ya tongtibangsüa, India nung ‘dowry’ inyakyim (tetsür ka kiyimba mapang lai kinüngbu nem senotsü mesüra kiojen/sentioset agütsüba) tebilemtsü ajanga lir ta bushitetogo. Madhya Pradesh nung 2001 küm tebur 1000 shia nung tetsür 932 aliba nungi  2011 küm nungbo tetsür 912 tashi ajema akum, aser maneni iba amaji dang ora 2021 küm nungbo state nung tebur 1000 shia  nung tetsür 900 dang asütsü. Mashisa kümer ita ishika tsüngda tsüraburtemi ultrasound technology ajanga tetsür asü tebur bena ali’ar jangjar aser tetsür maginüra raksaa intoker. Ibayongji ozüng ajanga doctor temi tetsür/tebur tendangtsü nokdanger aser aibenertem nem temerenshi agütsüba den külemi registration-a agiener. Beti Bachao mapatong tenzükdang Ato kilonser Narendra Modi-i jalatem kümzüktsü mepishia, “Asenok ya putu 21buba sensotem ta ajatsü metemsü. Asenok ya putu 18buba mapang nung alirtem mesük – iba mapang nung tetsür ka asoba mapang nungjisa tepset. Asenoksa tamajungba, asenoki tetsür ka asotsü-a memelar. Tanübo tebur dang nungi tetsürtemi tajungba inyakteter. Nenoki kuli nüngdakra exam osang reprangdangang. Jalatem kümzüktsü ni mepishir,” ta jembia liasü. Jalatem kümzüktsü atema tsüraburtem tangatetba melenshitsü nüngdak, no menden nung alidangyongi tai maketba jalatem tepseta intoktsür doctor tem anema ola adoktsüla aser ozüng tesashi lateta alentsüla. Ano külen India lima tesem balala den medemdangra asen lima nungbo aikati jala süaka jabaso süaka ajakji Tsüngremer temoatsü ta kasa züngshiba angudang kanga temelung chia bilemer. Oda kibong aika nung jabasotemi tsürabur nem tebilemtsü khuret balala bener arujaka jalatem dak anisüngzük anguba, jalatem dak ang melung lemtetba aser jalatemi ang tsürabur kanga junga tenzükba angur. Tsürabur nem jabaso moatsüdang kanga pelaaka tain akumdangbo tsürabur nem jepnüaka nüktzü-a malutetba tensa bener arutsüba atangji nung ataloka lir. Tetsür chanu kaji tarutsü nung jala tajung ka, aianu tajung ka, kinüngtsü tajung ka aser tetsü tajung ka sütet. Atangji asenok tamangertem atemabo Tsüngremi asen nem jala jabaso kwi moatsü (?) ta asübaji tongtibangba masü saka asenoki asen nem moatsüba jala jabaso ajak Tsüngrem metetba nung anitetbaji tongtibangtiba asütsü.