Kaket Pusem

– P. Renthy Jamir.

Shin O nung temeteter tulur (Great man) taküm indang kaket azüngba jagi temeteter kümdaktsür, ta shia lir. Kodang America President Abraham Lincoln indang azünger asen tamakok ajurudang temulung majemi Tsüngrem dak imlaa tasü itshir tali merangshiba agi takok nguteter ta angazüker. Ano Mahatma Gandhi ochishia inyakba indang school tanur dang ashiba ajanga parnoki ochi shia zülutsü angazüker. Manenisa Laishiba nung tongtibang nisungtem indang azüngba ajanga, Samson ama tashi tulu tebilemdang maka tanishir dang nungi Mosa ama ajemalu taremzük agi nübur anishi tajungba ta angazüker. Temeteter tulur takümtemji tapi agi akümer masü. 1986 World Cup England den saidang anarongtena goal-ji Maradona kolak agi tsükshia Tsüngrem teka agi tera tangshisema idaktsü ta jembiba ama, pai merangba nung Tsüngremi maongka agütsü. Anungji tulur ka taküm otsüji ajak asoshi tangazüktsü tajungtiba lir.
Wb. Repalemzüng Longkümer, Lenjeter Magazine Editor shiba Aor lanur sobaliba meteter tazünger ka lir, pai TSÜNGCHI SAMANIR KA ta nüngja agütsür I. Lanu Toy taküm otsü kaket adok, iba ya onsara jangratemtsüka zülutetogo ta kaket pusem ojang kar lemsateper. Shisemba ama inyakyonga karbo Temerang Chi Chiyungba dak alema Tsüngremi melemzüktsüra takar makümer. Saka Naga nunger asoshi I. Lanu Toy ya Tsüngremi mezüja shimtetba lenir ka ta iba kaket nungi angazüker. Naga nunger temenen nung samar aliba tanelatem kümzüktsü, Tsüngremi Dr. Clark yok ama ali shi temang atema tesangwa bentsür I. Lanu Toy aru.
Kaket pusem tatalokba kuli ana yangi zülur. 1973 nung ni R. C. Chiten Jamir, Finance & Industries Minister Nagaland P.A inyakdang Electrical Division Office Changtongya nung UDA post tazüng ka adok. Iba mapang ano Nagaland nung Graduate talupo mali. Secretariat aser Directorate UDA post-tema teimba direct-sa appoint asü. Anungji Graduate nisung tajung ka nem iba UDA post-ji agütsüdaktsünür ta Minister-bai Chief Engineer Toy-ba par kidangi jar ashi. Saka Lanu Toy-i onoki LDA promotion angutsüpur toktsür direct UDA post-ji magütsür ta ashi. Joko Minister-bai kecha melepshi. Chief Engineer-ji or Minister-bai tangar ama masü anungji onok Minister-temi pa dangbo kecha rungshia mashir ta ashiba bilemteter.
Ano ibajisür külen Changtongya Electrical Office nung inyaker LDA Sentila, Chami yimtsür ozü kidangi shiti ka bener ya meyipa Chief Engineer-ba dangi ka zülujang ta aru. Ibaji lai la nem promotion agüjang ta S. C. Jamir Chief Minister nem recommend südaktsür yokba atema Explanation Calls asüba shiti liasü. Kechiba Chief Minister ajanga zülur ta taitsüba liasü. Ni shitiji jungjunga zülutsür yok. Chief Engineer taküm lirji paia karbo bilemteter mebilemteter ni memetet.
Tanü Naga lima nung officer ajonga Minister/ MLA-temi chi techiyung ta shira mechiyunger. Asen political leader-temi office inyakyim memetet saka parnoki tazü melang melanga bener aor anungji alima teraksaba, teraksaba akümer. Kechiyung parnoki kecha memetet aser pa dang election nung adokra alima telungi alubaji kecha apayua mali. Joko officer ajaki Minister/ MLA kangtena tsübuset pei temeten wazüka mayuba jagi Minister karibo teka dena sangshir. Aji oda tanüa Naga lima nung Head of Department Sodom Gomora nung bushidangba amaji I. Lanu Toy ama nisung 5 (pungu) dang ali asübo na ta bilemer.
Iba kaket nung I. Lanu Toy taküm otsü dang masü Naga lima Nüchiso bushiba mapang küm aika reshi kangshi tensa tamajung tatalokba tejangja (original) aika zülusema lir. Ano asükshi merongtsüka tenük agi koda mereprang lenir dak nok agi leper azü yimtokba noksa angudang memeteti nüktzü ayimer. Aser Ao Ken No. 68 ‘Yisu Khrista Temang Nung Azü Ayong Ama’ ta atenba tuang bilemteter. Aser Doyang Dam molutzü ama atsünga akaba tzüma ajakji Lanu Toy zü agi sünga meremmerema angur ama imdangi arur. Shirnoki iba kaket azünger parnok tajangzük tulu ngur alitsü. Ano shirnoki iba kaket mangu, ajaki bushia züngra tazünger ajak taküm nung tagitsü aser pei chirnur dang sayutsüngitsü langkabosa ajangzüktsü ta imlar. Maneni kaket azünger ajaki Teyanglur Tsüngremi TSÜNGCHI SAMANIR I. Lanu Toy arishi talang lidakjang ta temoatsü meshija sarademtsüdi. Aser kaket zülur nem tenüngsang agütsüdi.