Kecha hau ta maliba purtem

Mon district kübok Monyakshu yimtak Medical Sub-centre lapoka lir ser nung, yangji shiranger anepalur maliba ajanga tetsür ka tanur mesoteti südaktsüba atema Gauhati High Court, Kohima Bench-i lai toktsür asüba tanurtem nem Nagaland government-i temenok sen lakh 25 ita asem tsüngda agüjang ta obendang agütsübaji ajak atema tansütsü aser tatishitsü osang ka asütsü. Atangji, nisung asüba melen temenok agütsütsübaji kecha agia makoktsü, ajisüaka government-i yimtak yimtsüngtem nung alir tilar aser sensakertem timtem tia kecha hau ta maliba atema tenarong mesüker amato okadak nungi obendangertemi iba temerenshi tilaka ya agütsüogo. Iba ama timtem, takoksa aser maksü tia ya Nagaland nung anogo shia tesem balala nung  tilar aser sensakertemi ajurur, ajisüaka parnok timtem aser takoksaji tashidak maka ser shingaia memetet süitemdaktsür. Kena tia junga, 2016 küm Monyakshu nung atalokba  yabo teyarir malir aser teyari asüngdangtsüa memetetba purtem yaritsü asoshi tentetba telok ka tenüng agi, Human Rights Law Network (HRLN) teloki iba osang angashia bushisüngdang ser iba ken o ya okadak benoktsü asoshi par kinungertem den yaritepba ajanga inyaktetba mapa tajung ka lir. Iba mapa ya ajanga tesem aika nung government-i hau ta maliba tajemzük tia nung alir timtemertem aika tejenokdak aser tajangzük lenmang bushiteta aotsü imlar. Iba denji ano government mozü kitem kongsa lapoka lir, item ajak nungji kiojen, shiranger anepaludang amshiba osettsüset aser mozümora ajak shitak angutsü imlar. Monyakshu yimtak ya type-B Sub Center ka lir aser iba mozü kidang ya shiranger yaritettsüsa nüngdak ajak akatsüla aser tanur asotsü arur tetsürtema kanga junga anepalutettsüla. Ajisüaka, kia majung, osettsüseta kecha maka aser teyaritepertembo shinga mali ta ki tazüng yutsüba agi, arishi küm 30 tetsür ka tenüng agi Bemang par yim Monyakshu nungji tanur mesotet, tesüngmangtsüka, kangshia par yim nungi Mon District hospital tashi kilometre 130 bener aoba mapang lenmang nung süa adok. Iba tiaji kodang bilemdangdir, jepaka nüktsü malu, tejashitsüka lir. Pei yimtak tanur sotettsüsa government-i mozü lapokja lir aser iba mozü kidang inyakertem nem goverment-i ita sen shitak agütsüdar asütsü. Ibaji dang masü saka iba mozü kidang amshitsü asoshi osettsüset aser mozümora aika state government ajanga NRHM nungi yoka alitsü. Ajisüaka, government nung ketdangsertemi yimtaklirtem timtembaji kecha hau ta mali ser  iba mozü kiji shibanga toktsübaji government-i pei nübortem mezüngmeshiba mapa ka lir. Atangji, yimtakji  Village Health Management Committee alitsü, ajisüaka asenok ajak asoshi tia majung kaji, government-ibo asenok kibur küma ketdangsütsü asoshi Communitisation sentong ajanga mozü ki nung dang masü saka school aser electric light atsükba maparentem ajak anepalutsü asoshi yimtaklirtem nem tashi agütsü saka asenokia iba nüngdakji kecha hau ta mali toktsür. Takar tulurtembo shirang nunga private mozü ki tajungtibai aotsü aser kaketshisatsüa private school tajungtibang nung bushitsü, anungji parnoki government mozü ki majungbaji kecha hau ta mali, kechiyong parnok asoshi aji menüngdaker. Item tia ajakji asadanga, tang Monyakshu nung atalokba nungji tanser aser tatishitsü tajung agir, nübortem tenük tebang lapoka senso tajung ka ama meraketa alitsü merangtsüla. Kasa Nagaland nung alir Naga nunger senso saka karbo yimra agidang atong nunga linük nung private mozü ki tajungtiba bushia tayimtsü nung orr anepalutsü saka karbo tanura mesotet, teimeimtsüka, lenmang tamajung nung mozü kia metongtet lenmang nung asür ta asüba lima nung alir nübortemji nüchi masü. Asenok ya joko ojang süshitsüla aser nüchiba senso ka ama asen alidak government nungi kechi angutsü tim, itemjibosa angutsüsa meteta alitsüla. Joko asenok nüchi ama ola madoktettsüsabo asenok temeten meyokli aser melili. Asen  alidak taneptsü angutsü ser nung mengutet sentsü tsüa senzür bendanglen asüba aser asen alidak angati kaketshisatsü tajung angutsü ser nung private school nung fee mapang shitak nung magütsütet tanurtem school züngdaktsübaji timtem dang masü saka maksü lir.