Kobala süla ? (Sentep Ki; Tenla Ki; Tekülem Ki)

– Shri. T. Imo Jamir, Changtongya Yimtiba

Asen Aor balaka tamangba yimsü den azüngtsü aser zülutsü sayua arur joko küm noklang ka sür lir tema süir, saka tanü tashi nung asenoki olong asem (1) Sentep Ki (2) Tenla Ki aser (3) Tekülem Ki asem rongnung kobalaang shitak aji benteta mamshiteter/mejembiteter/mezüluteter. Hau… oset kaji nüngja ana asem ajatsüsa akar aser yangji kecha tai mali. Saka item olong asem yabo kobala shitak aji shimteta tang nungibo iba yang amshidi ta asünunga ajak atema tajungba südisü ta bilemer. Ajioda, olong asem tsüngdaji benteta maka nung pei pei amshinüba ka amshir/jembir/zülur. Item olong asem ya kobala amshidir/jembidir/züludir ka dang shimteta amshiba tajungba süla, kechiaser olong asemprong pei pei aginüba amshiba jagi asen oshiji liromemetemer, anungji item olong asem rongnung kobalaang amshila/jembila/zülula ta asadanger.
1. Asenok teti lokti sentepba ki asüngnung ‘SENTEP KI’ ta amshiba nungji kecha tai mali ama!!!
2. Asenoki iba ki nung tenla agütsür asünung ‘TENLA KI’ ta jembibaji tim dang ta shitet!!!
3. Asenoki iba ki nung külemer asünung ‘TEKÜLEM KI’ ta züluba nungji shibaibo ashishitsü!!!
Olong asem ya: Sentep Ki, Tenla Ki, Tekülem Ki par asem rongnung kobaang shimtetla ta asüngdanger asünung parnok asem rongnung kobala amshi nung olong jagi teinyakba mapa denji apeter itemji khen reprangdangdi.
1. Sentep kidang senteper külema tenlar.
2. Tenla kidang sentepa külemer.
3. Tekülem kidang sentepa tenlar.
Sakasa aji khen yutsür tanü tashi nung asenoki jembishinüba nung olong asem ya kobala teimbaben amshir/jembir/zülur aji khen reprangdangdi.
1. Tekülem senshir ta masü saka sentep senshir ta jembir.
2. Tekülemi aor ta masü sentepi aor ta jembir.
3. Tekülem metenzükdang ta masü saka sentep metenzükdang ta jembir.
4. Tekülem sentong ta masü sentep sentong ta zülur/jembir.
5. Tekülem tsüngtsüng ta masü sentep tsüngtsüng ta jembir.
6. Tekülem tenla ta masü sentep tenla ta jembir.
7. Tekülemertem ta masü saka sentepbaburtem ta jembir.
8. Tekülem kima ta masü saka sentep/tenla kima ta jembir.
9. Tekülem sabang ta masü saka tenla sabang ta jembir.
Temalen agütsüba orentem ya reprangdangra asenoki ‘Tekülem Ki/ Tenla Ki ta asüba dang nungibo ‘SENTEP KI’ ta asüba timbaben amshir. Tetezü asen nüburtemi dang tashi nung olong asem rongnung ‘SENTEP KI’ ta asübajiang tesapuba angur. Saka olasü adoktsü ajungba aser nüburtemi sapuba masü shitakba ‘nüngja’ jagi teinyakba mapaji ratettsür/abensatsür asü masü? Ta asüba jiang tongtibangba ta bilemer.
Maneni, nüngji jagi teinyakba mapaji abensatsü asü mabensatsür? Ta asübaji khen asadangdi. Asenoki ‘Ki’ ka nung sentepbaji kechi nükjidong nung senteper? Aseni apitetba agibo iba ki nung ‘tenla’ agütsüba yabo tekülem maparen dak sentakba shilem ka dang. Hau…kidangji tenla agütsür saka tenla agütsütsü atema masü saka tekülemi aodang tenlaji agütsürba dang. Tetezü tenla agütsüi aodang külemer ta masü saka tekümlemi aodang tenlaji agütsürba ta shinürba. Ki ka nungjisa mapa tapu asem inyaker… 1. Tesentepa senteper 2. Tenla agütsür aser 4. Tekülema külemer. Anungji par asem rongnungji kidangji kobala mapaji tongtibangba asütsü amai! Aji khen asadangdi.
1. Telok sentepbaji asü?
2. Tenla agütsübaji asü? Mesüra
3. Tekülembaji asütsü?
Telangzübaji yamai:
1. Telok kaji mashi tesem ka nung senteptsü akok.
2. Nisungi mashi ka nung tenla agütsütsü akok.
3. Meimchiri mashi tesem ka nung Tsüngrem külemtsü makok kechiaser tekülemba tesemji ‘TEMESHI’ asütsüla. (Temeshi Lai)
Iba tetezüji ya:
1. Kija külemtsü atema asüba iba kidang lenla magütsüyonga mesüra teloksa mesentepyonga külemtsü akok.
2. Tenla magütsüra mekülemtsü ta masü mesüra telok mesentepra mekülemtsü ta masü. Saka,
3. Iba ki nung tenla agütsütsü makartem süaka külemtsü mesüra teloksa mesüaka kijaia külemtsü akok.
Metentsür, asenoki shitakba nüngja nungji rangloker kodang ratetdir, yamai ratettettsü:
1. SENTEP KI: iba ki nung lokti/teloki mesüra kijaibo mekülemtsüla, kechiaser ‘SENTEP’ ta süra telok/lokti atenshiba. Tetezü, iba kiji lokti atenshitsü atema yangluba/asüba.
2. TENLA KI: aji oda tenüngji jara iba ki nung tenla magütsürtembo mekülemtsüla kechiaser iba ki ya tenla bendentsü atema asüba/ayuba.
3. TEKÜLEM KI: iba ki nungyabo kijaia külemtsü akok, kasaji tenla magütsüaka külemtsü akok, Tsüngrem külemtsüpurtem atema asüba/ayuba.
Anungji tangatetbaji/apitetbaji yamai:
Iba ‘KI’ nung…
1. Telok/ lokti senteptsübaji tongtibangba masü.
2. Tenla abentsüba/agütüsütsübaji tongtibangba masü. Saka,
3. Tsüngrem kümlemtsübajiang tongtibangtiba.
Tatem nung, iba ‘KI’ dang yabo ‘TEKÜLEM KI’ ta amshidi/jembidi/züludi/jadi ta shidanger.
(Tazüngertemia koma rateter/apiteter lemsatepra ajak ajangzüktsü.)