Külemi amongba benjong

Nagaland nung tanü putu nungi tenteta amongba Hornbill benjong ya Kisama (Kohima) nung dang masü saka district headquaters ajak nung külemi among nunga koma süla (?) ta taoba hopta nung iba osangkaket ajanga tebilemba lemsatepba nung teimba kati “jungla” ta langzüba asenoki nguogo. Ibaji nübortem tejangraba, anungji nübortem ajangzüktsü asoshi district headquaters shia Kohima district nung Kisama yim akümba ama yim tasen kümteta among nung junger ta bilemer. Atangji, iba ama yim tasen kümer anepalutsübaji sen aika nüngdaktsü saka itemji melamelaa inyaktettsü lenmang lir. Alima nung sen maka masü saka shisatsü (idea) agi anünger. Iba jagi sen liaka mangur. Anungji, asenok shisatsü lemsatepa tanü putu inyakyim “Private Public Partnership (PPP)” ajanga asenoki sentong yanglua inyakra asenoki nübortem aika ajangzüktettsüsa mapa tulu inyaktettsü. Tanübo, nübortem asoshi timtem kaji Nagaland nung ‘govt contract’ mapa asüyonga mesüra PPP ajanga inyaktsü asüyonga nübortem rongnung tejangrar aser sempet akartem nem item mapatemji inyakdaktsür masü saka ait nung alir yimsüsürtem aser ketdangsertemi inyaker. Iba jagi takar ka kanga akar aser makar ka makaba-makaba akümer. Aji oda, tenüngbo nübortemi mulungba yimsü ‘democracy’ ajanga yimsü asür saka shitakba nungbo nisung kati dang yimsü asüba (autocracy) yimten nung asenok alir. Iba nisungbaji takar, anungji pai election mapang nübortem alizüker aser election temer MLA-tem alizüker aser pa sünütsü süa yimsü asür. Iba amaji yimsüsüsangji yimten yimsüsür-a pa, contractor-a pa, subsidy angusanga pa aser PPP ajanga mapa tapu balala inyaksangjia pa ta pa, pa aienba asenoki asen lima nung angur. Aji oda, nisungi masü sen agidang yimsü asür asünungji, yimsüsüba piyong nübortem asoshi masü pa aser pa atema sen bendener. Asen lima nung iba sobaliba tamajung ya nübortemi anendaktsütsüla aser district o district na toktepa renloktsüla. Talisa, bengjong yabo kin ka mesüra tamangba yimsü kasa amangertem ajak tesem balala nung süaka külemi amonger. Kohima kija nung Khristmas mongra koma asütsü ? Mokokchung town kija nung moatsü mongra koda asütsü ? Iba tangatetba nung Hornbill benjong ya Naga nunger benjong süra Naga nunger alidak ajak nung amongtsüla. Iba tangatetba nung Kisama nung dang masü saka district headqquaters ajak nung amongtsüla. Atangji, headquaters ajak nung amongyonga, Kisama nungbo tang amongba amai Naga kin ajak nungi jaoka kasa sentong mesüra tuluba yangluloka amongtsü. Aji oda, iba kasaji district headquaters-tem nunga Naga kin ajak nungi jaoka amongtsü. Iba jagi küm shia Naga kin shia nungi yimtsüng mesüra telok aikati shilem agitettsü aser Naga nungertem tesendaktep tali takangba akümtsü. Hornbill benjong ayongzüka akaba nükjidong ana lir, kaji Naga nunger sobaliba mesamadaktsüi tajungba meyuteta amshitsü aser tanabubaji alima kintem nungi raliwalirtem arudaktsütsü asoshi Naga nunger sobaliba indang tali tajungba metetdaktsütsü. Aji oda, Kisama nung dang masü saka district ajak nung Hornbill benjong mongra bendanger raliwalirtemjia Kohima adena tanga district-temi aotsü. Idangji parnoki Naga nunger indang tali metettsü aser tanga district-tem nung alirtema parnok senzüsenpongba, ayipba aser chiyongba nungi senotsü ajangzüktsü. Tatishitsü agi, Hornbill benjong ya Mon nung among nungbo, ashiko, raliwalirtem aikati Kisamai masü saka Mon nung  oagiang mongnütsü, kechiyong yangji India Myanmar arrtsü nung akümba Longwa yim lir aser angh alidak yim aika lir. Item yimten nungji tanüa  akhi Naga nunger sobaliba, kiojen aser libaliro yimya aika angutsü. Raliwalirtem asoshibo itemjiang shitakba Naga lima asütsü. Iba amaji state benjong ka district ajak nung külemi tangar Naga kintem jaoka mongtepba ajanga Naga lima lenmang tajungba küma renloktsü, asen sobaliba tali tajungba benshia aotsü, lanurtem aika peisasa inyaka tajangzük angutsüba mapa tajung aika angutsü aser bendang lima balala nungi Naga lima tenem, ayong aser süngdonglidong agi meketbanga aliba reprangi aotsü.