Kümkümshitsüba mapang

Asenok Nagaland nung alir Naga nungertem yabo tanü boksüng ngura ojang ta ayongayonga litepba mapang tangari asenok temeten dena agientsütsü merangba ya asenoki metettsüla aser asenok kanga kümkümshitsü nüngdaker. Asenoki 16 Point Agreement ajanga Nagaland nem yimten jenjang balaka agütsüba agia tenük masünger aser iba dang nungi temaba aser tajungba jenjanga bener marutetter ta lia, tang asenok ket nung akaba temeten dena agientsüsa mapang ka agi asenok amokmerendagi. Nagaland state akümtsü atema India government den yimten tangatettep ken o onük 16 nung hai haura katepba rongnung Nagaland nung Inner Line Permit amshitsü aser iba permit mebeni bendanger shinga Nagaland arrtsü adena aittsü makok ta latetba ya ajak dang nungi tongtibangtiba onük asütsü. Atangji, Naga limai bendanger shinga temelaba magii aittsü memelabaji India dena yimten nüchiso manguba mapang British government-i 1873 küm latettsüba ozüng ka liasü. Iba kasa ozüng ya Naga nungertem Assam kübok alidanga amshia aru aser tesüsa India kübok Naga nungertem state balaka Nagaland ta jar lidi ta lemtetba anogo nung India government o Naga nunger tenüng nung jembir Naga People’s Convention lenirtem na tsüngda ajaki mulunga Nagaland state asoshi ozüng tasen küma yanglushi. Iba ama ozüng ka mali asübo tang yabo Nagaland ajaklen tangar bendangertem teimba ser rongsen nunga parnok takarba kümer, Nagaland Legislative Assembly nunga district shia Nagaland nung senso tsümar aser tangar kintem teimba ser mena lila ta bilemer. Iba ozüng lateta aliyonga, asenoki bilemdangra, Nagaland ajaklen kechisarina nüngdak ayokertembo ajak tsümartem lir. Ibaji asenoki asen nem temeten agütsüba temzüng ozüngtem meteta mamshiba ajanga lir. ILP agütsüba ya Nagaland nung küm junga amongtsü mesüra bara ki mesemteta yur dokan shishia amongtsü agütsür masü saka anogo ishika atema agütsür, anungji ILP nüngdakba purtemi Nagaland nung aruagi lia dokan amentsübaji ozüng raksaba mapa lir. ILP ya kecha tatazük aser telatet maka küm junga alitsüsa ‘renew’ asütsü makok. Ibai asenoki ozüng metettertem den asüngdangtepa tangatetba meshir mapa küma inyaktsüla. Asenoki kecha memetet amai parnok südaktsünütsü südaktsüba ajanga joko tangbo state government-i Dimapur nung dena ILP amshitsü ta latetba ken o anema tsümar ka tenüng agi Ashwini Kumar-i okadak ken o benogo. Dimapur nung alir tsümar aser bendangertem rongnung 1963 küm tashi nung arua alir aser parnok chirnurtem dang Nagaland  senso sütettsü, anungji parnokbo Nagaland nung ali alia kiojen yanglua litettsü. Ajisüaka, tang Dimapur nung ali alia kiojen tulu yangluer dokan tululu lapoka aoertem teimbaka yashi yakanüang Nagaland-i aruba purtem lir. Ajisüaka, parnoksa techiraba aser takarba asünungji, parnoki Naga nunger yimten yimsüsür aser tongtibang nisungtema mesüzüktetter,  Tarubo yashiang aru saka Dimapur nung par rongsensa tuluba ta bendanger aika lir, item jagi Dimapur nung ILP mamshidaktsüner, kechiyong kodang Dimapur nung ILP amshi tenzükdir parnok akoksatsü ta parnok meteta lir. Item yagi telong aser tema nung alir tanishirtem ajak mesüzüktsü merangtsü. Itemji meteta Nagaland nung alir Naga nungertem kanga saksalema kümkümshia alitsüla. Tenüngbo asenok tenüng saka mapabo tanga bendangertem nem inyakdaktsür ta aika lir. Ibaji asenoki business inyaka mashi, lenmang mangu aser oshia memetet ta asüba agi tsümartem nem asen tenüng amshia mapa inyakdaktsür. Ibaji  linük temzüng ozüng anema aser asenoki memetet ser asenok akoksatsüba mapa lir. Item ajakji anenadoktsüla aser tang bendangertemi inyaka aliba business ajak ya asenoki inyaktsüla. Asenoki parnokji tashiyim amshia moudaktsütsüla saka government nung alirtem dang parnok ILP ji anaben-asemben ka renew serbo masütsüsa inyakyim sentong ka latettsü jembitetra, iba jagi mounüyonga parnok asen lima toktsür aotsüsa akümtsü. Injang kata mekhadok, süng long mamshi aser longkak mait ser bendangertemi inyaka aliba business ajak asen keti aittsüba lenmangji Dimapur nung dena ILP ozüng ya shitak akangakanga amshi tenzükba anogo nungi tenzüktsü.